Główne deklaracje i zasady ENCJ

Transkrypt

1 Główne deklaracje i zasady ENCJ DEKLARACJA RZYMSKA DOTYCZĄCA ROLI ENCJ (2014) DEKLARACJA SOFIJSKA DOTYCZĄCA NIEZAWISŁOŚCI I ODPOWIEDZIALNOŚCI SĘDZIOWSKIEJ (2013) DEKLARACJA DUBLIŃSKA DOTYCZĄCA STANDARDÓW WYBORU I POWOŁYWANIA NA STANOWISKA SĘDZIOWSKIE (2012) DEKLARACJA WILEŃSKA DOTYCZĄCA WYZWAŃ I SZANS DLA SĄDOWNICTWA W AKTUALNEJ SYTUACJI GOSPODARCZEJ (2011) DEKLARACJA LONDYŃSKA DOTYCZĄCA ETYKI SĘDZIOWSKIEJ (2010) DEKLARACJA BUKARESZTAŃSKA DOTYCZĄCA PRZEJRZYSTOŚCI SĄDOWNICTWA I DOSTĘPU DO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI (2009) DEKLARACJA BUDAPESZTAŃSKA DOTYCZĄCA SAMORZĄDNOŚCI SĘDZIOWSKIEJ: POMIĘDZY NIEZAWISŁOŚCIĄ A ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ (2008) Byli Przewodniczący ENCJ: Paul Gilligan, Luigi Berlinguer i John Thomas Włochy

2 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) DEKLARACJA RZYMSKA DOTYCZĄCA ROLI ENCJ (2014) Członkowie Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa (zwanej dalej ENCJ ), zgromadzeni w Rzymie w dniach czerwca 2014 roku z okazji dziesięciolecia funkcjonowania ENCJ oświadczają: 1. W pierwszych 10 latach swojej działalności ENCJ zdołała zrealizować swój zasadniczy cel - zwiększenie zakresu współpracy oraz wzajemnego zaufania pomiędzy Radami Sądownictwa oraz środowiskami sędziowskimi z poszczególnych państw członkowskich UE oraz państw starających się o członkostwo w UE. Działania w tym obszarze będą nadal prowadzone przez ENCJ. 2. ENCJ odgrywa zasadniczą rolę w staraniach mających na celu zapewnienie niezawisłości sądownictwa, która w 2014 roku z punktu widzenia ochrony praw obywatelskich odgrywa taką samą zasadniczą rolę, jak dziesięć lat temu, w 2004 roku. 3. ENCJ będzie nadal spełniała wyjątkową funkcję reprezentanta instytucji zajmujących się organizacją systemu wymiaru sprawiedliwości w państach UE i będzie promowała ich kontakty z Komisją Europejską oraz innymi instytucjami europejskimi. 4. W przyszłości ENCJ będzie: (i) prowadzić dalsze działania na rzecz wzmacniania pozycji Rad Sądownictwa jako instytucji niezależnych od władzy ustawodawczej oraz wykonawczej w poszczególnych państwach; (ii) współpracować z Komisją Europejską zarówno w sferze zagadnień ogólnych jak i szczegółowych w związku z projektem Europejskiej Tabeli Wyników Wymiaru Sprawiedliwości oraz z innymi inicjatywami ogólnoeuropejskimi; (iii) nawiązywać bliskie relacje z innymi europejskimi organizacjami zrzeszającymi przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości; (iv) działać na rzecz umacniania niezawisłości i gotowości do ponoszenia odpowiedzialności przez systemy sądownictwa i sędziów w całej Europie; (v) pogłębiać zaufanie opinii publicznej do wymiaru sprawiedliwości w Europie; (vi) wspierać Rady Sądownictwa oraz podobne, niezależne organy na terenie UE oraz państw kandydujących i państw starających się o status państw kandydujących, szczególnie tam, gdzie muszą się mierzyć z wyzwaniami dotyczącymi działalności wymiaru sprawiedliwości. Wszystkie powyższe działania mają na celu poprawę terminowości i skuteczności działania niezależnego i sprawnego wymiaru sprawiedliwości z korzyścią dla obywateli Europy. Rzym, 13 czerwca 2014 roku.

3 Uroczystość rozpoczęcia obrad Zgromadzenia Ogólnego w Rzymie w 2014 roku z udziałem Prezydenta Włoch Giorgio Napolitano

4 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) 4.2 DEKLARACJA SOFIJSKA DOTYCZĄCA NIEZAWISŁOŚCI I ODPOWIEDZIALNOŚCI SĘDZIOWSKIEJ (2013) (i) Istnienie niezawisłego i odpowiedzialnego sądownictwa jest warunkiem niezbędnym dla zapewnienia skutecznego oraz efektywnego działania wymiaru sprawiedliwości dla dobra ogółu obywateli i stanowi istotny aspekt realizacji zasady rządów prawa w demokratycznym społeczeństwie. (ii) Osoby piastujące urząd sędziego muszą mieć poczucie odpowiedzialności, działać etycznie oraz podlegać bezstronnemu systemowi dyscyplinarnemu. (iii) Redukcja wydatków skarbu państwa nie może negatywnie wpływać na realizację zasady niezawisłości sędziowskiej. (iv) Stabilność finansowa, ochrona zatrudnienia oraz niezależność administracyjna to niezbędne filary niezawisłości i niezależności sędziowskiej. 1 (v) Ochronę niezawisłości sędziowskiej można zagwarantować poprzez zapewnienie prawidłowego funkcjonowania Rady Sądownictwa bądź też innego, niezależnego organu o podobnym charakterze, którego zadaniem będzie analizowanie i podejmowanie decyzji we wszystkich istotnych sprawach dotyczących wynagradzania i warunków pracy sędziów lub przedstawianie władzom państwowym zaleceń w tym zakresie. (vi) Zagwarantowanie i umacnianie niezawisłości sędziowskiej stanowi podstawowy obowiązek ENCJ oraz wszystkich Rad Sądownictwa, szczególnie tam, gdzie jest ona zagrożona. 1 Zalecenie Rady Europy Rec (2010) 12 Komitetu Ministrów dotyczące sędziów i ich niezawisłości, odpowiedzialności i efektywności stanowi, co następuje: - Każde państwo powinno wyłożyć niezbędne środki, na sprzęt i inne urządzenia w sądach, aby umożliwić im funkcjonowanie zgodne ze standardami zamieszczonymi w art. 6 konwencji oraz umożliwić efektywność pracy sędziów. - oraz Wynagrodzenie sędziego powinno być współmierne do jego zawodu i odpowiedzialności oraz powinno chronić go przed pokusą przekupstwa. oraz Należy wprowadzić konkretne przepisy mające za zadanie chronić sądownictwo przed zmniejszeniem wysokości wynagrodzenia uderzającym w szczególności w sędziów.

5 (vii) Powszechny zwyczaj niewypowiadania się sędziów na temat kontrowersji politycznych nie powinien obowiązywać w przypadku zagrożenia integralności i niezawisłości sądownictwa. Sędziowie w całej Europie mają dzisiaj wspólny obowiązek jednoznacznego i przekonującego wyrażania sprzeciwu wobec propozycji rządowych, które mogą naruszać niezawisłość sędziów bądź też Rad Sądownictwa. (viii) Biorąc pod uwagę panujące okoliczności oraz wnioski przedstawione przez członków oraz obserwatorów podczas posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego ENCJ, w Sofii w dniach 6-7 czerwca 2013 roku, ENCJ wnioskuje o ustanowienie niezależnego europejskiego mechanizmu ochrony rządów prawa z poszanowaniem różnorodności systemów prawa i sądownictwa w poszczególnych krajach który, między innym, pomoże chronić niezawisłość sędziowską, upowszechniać efektywne działanie wymiaru sprawiedliwości i zapewni jego rozwój dla dobra wszystkich obywateli. Sofia, 7 czerwca 2013 roku

6 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) 4.3 DEKLARACJA DUBLIŃSKA DOTYCZĄCA STANDARDÓW WYBORU I POWOŁYWANIA NA STANOWISKA SĘDZIOWSKIE (2012) Zgromadzenie Ogólne ENCJ, na posiedzeniu w Dublinie w dniach 9-11 maja 2012 roku, zatwierdza treść standardów oraz wskaźników zawartych w raportach ENCJ z lat 2010/2011 i 2011/2012, dotyczących minimalnych standardów dla sądownictwa: a) w zakresie rekrutacji, wyboru, powoływania na stanowiska oraz (jeśli dotyczy) udzielania awansu osobom piastującym urząd sędziego; b) w zakresie określenia właściwego organu mającego podejmować decyzje dotyczące rekrutacji, wyboru, powoływania na stanowiska oraz (jeśli dotyczy) udzielania awansu osobom piastującym urząd sędziego. I. WSKAŹNIKI MINIMALNYCH STANDARDÓW W ZAKRESIE REKRUTACJI, WYBORU, POWOŁYWANIA NA STANOWISKA ORAZ (JEŚLI DOTYCZY) PRZYZNAWANIA AWANSÓW OSOBOM PIASTUJĄCYM URZĄD SĘDZIEGO 1. Decyzja o powołaniu na stanowisko sędziego powinna opierać się wyłącznie na kryteriach merytorycznych oraz umiejętnościach kandydata. Konieczne jest określenie jasno zdefiniowanych i podanych do publicznej wiadomości kryteriów oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie, które należy stosować na wszystkich etapach procesu mianowania sędziów. 2. Kryteria wyboru powinny obejmować wysokie predyspozycje intelektualne i osobiste oraz właściwą etykę pracy i zdolność wypowiadania się. 3. Wymagania w zakresie predyspozycji intelektualnych powinny obejmować odpowiedni poziom kultury i wiedzy prawniczej, zdolności analityczne oraz umiejętność podejmowania niezależnych decyzji. 4. Kandydat powinien wyróżniać się: odpowiedzialnością za swoje decyzje w ramach wykonywania obowiązków, opanowaniem, niezależnością, rozsądkiem, uczciwością, umiejętnością perswazji, nawiązywania dobrych relacji z innymi ludźmi i współpracy z nimi oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach. 5. Niezależnie od tego, czy proces powoływania sędziów opiera się na formalnym egzaminie lub egzaminach, czy też na ocenie kandydatów i rozmowach kwalifikacyjnych, procedura selekcji powinna być prowadzona przez niezależny organ zajmujący się powoływaniem osób na stanowiska sędziowskie. 6. W przypadku, gdy proces powoływania sędziów obejmuje ocenę kandydatów na podstawie sprawozdania i komentarza przygotowanego przez przedstawicieli zawodów prawniczych (takich jak czynni zawodowo sędziowie, zrzeszenia adwokatów, stowarzyszenia prawnicze itd.), wszelkie konsultacje muszą być prowadzone w sposób otwarty, uczciwy i przejrzysty. Oceny przedstawiane przez aktywnych zawodowo sędziów lub zrzeszenia adwokatów powinny dotyczyć

7 kompetencji kandydatów, być sporządzone na piśmie, dostępne do weryfikacji oraz wolne od osobistych uprzedzeń. 7. Mimo iż selekcja kandydatów na stanowiska sędziowskie musi zawsze opierać się na kryteriach merytorycznych, każda osoba powołana na takie stanowisko musi ponadto odznaczać się nieskazitelnym charakterem; kandydat na stanowisko sędziowskie nie może figurować w rejestrze skazanych, chyba że chodzi wyłącznie o drobne wykroczenia, które miały miejsce przed określoną liczbą lat. 8. Należy działać na rzecz zapewnienia różnorodności osób kandydujących na stanowiska sędziowskie i unikać przy tym wszelkich form dyskryminacji, nie oznacza to jednak konieczności stosowania parytetów; działania mające na celu zapewnienie różnorodności w zakresie wyboru i powoływania kandydatów na stanowiska sędziowskie nie mogą odbywać się kosztem podstawowej zasady, jaką jest kryterium merytoryczne. 9. Proces selekcji i powoływania na stanowiska musi być otwarty i publiczny, ponieważ opinia publiczna ma prawo wiedzieć, w jaki sposób rekrutuje się kandydatów na stanowiska sędziowskie. 10. Osoba, której kandydatura zostanie rozpatrzona negatywnie, ma prawo poznać przyczyny odmowy; konieczne jest także stworzenie niezależnej procedury składania skarg bądź odwołań przez kandydatów, którzy uważają, że zostali potraktowani niesprawiedliwie w trakcie procesu selekcji. 11. W przypadku, gdy rząd bądź głowa państwa odgrywa jakąkolwiek rolę w ostatecznej fazie procesu mianowania sędziów, wówczas sam udział w tym procesie ministra bądź głowy państwa nie stanowi sam w sobie naruszenia zasad niezawisłości, uczciwości, otwartości i przejrzystości, pod warunkiem, że rola wskazanych wyżej podmiotów będzie wyraźnie zdefiniowana, a proces podejmowania decyzji dokładnie udokumentowany; udział rządu lub głowy państwa nie będzie miał negatywnego wpływu na stosowanie wskazanych wyżej zasad w przypadku, gdy będzie uwzględniał decyzje podjęte w ramach niezależnego procesu selekcji kandydatów. Ponadto, w omawianym obszarze przyjęto standard stanowiący, że w przypadku, gdy podmiotowi odpowiedzialnemu za ostateczne powoływanie sędziów na stanowiska (rządowi lub głowie państwa) przysługuje prawo odmowy powołania danej osoby bądź też realizacji rekomendacji dokonanej w ramach niezależnego procesu wyboru i gdy podmiot ten nie będzie gotowy na powołanie takiej osoby bądź też realizację rekomendacji, wówczas powinien ogłosić swoją decyzję w tej sprawie i jasno wskazać jej przyczyny. 12. W przypadku przyznawania awansów osobom piastującym urząd sędziego na podstawie okresowej oceny efektywności zawodowej, proces oceny musi odbywać się zgodnie z kryteriami oraz z gwarancjami, które są stosowane w procesie rekrutacji, wyboru i powoływania na stanowiska sędziowskie (tj. musi odbywać się zgodnie z zasadami uczciwości, otwartości, niezależności i przejrzystości oraz w oparciu o kryteria merytoryczne i umiejętności kandydatów) i opierać się na dokonaniach danego sędziego. II. WSKAŹNIKI MINIMALNYCH STANDARDÓW W ODNIESIENIU DO ORGANU WŁAŚCIWEGO W SPRAWIE PODEJMOWANIA DECYZJI DOTYCZĄCYCH REKRUTACJI, WYBORU, POWOŁYWANIA NA STANOWISKA ORAZ (JEŚLI DOTYCZY) PRZYZNAWANIA AWANSÓW OSOBOM PIASTUJĄCYM URZĄD SĘDZIEGO

8 1. Procedury rekrutacji, selekcji oraz (jeśli dotyczy) przyznawania awansów osobom piastującym urząd sędziego powinny być kontrolowane przez organ lub organy niezależne od władz państwowych, w sposób bezpośredni w ich działalności powinna uczestniczyć znacząca liczba przedstawicieli środowiska sędziowskiego i w większości powinny składać się z osób niezależnych od wpływów rządowych. 2. Nie jest konieczne, aby sędziowie posiadali absolutną większość w omawianych organach właściwych w sprawach wyboru i powoływania kandydatów na stanowiska sędziowskie ponieważ w niektórych państwach należących do Zespołu Projektowego pokutuje przekonanie, że organ odpowiedzialny za wybór kandydatów składający się w większości z osób piastujących urząd sędziwego może zostać posądzony o działanie we własnym interesie i przyznawanie stanowisk faworyzowanym przez siebie kandydatom oraz promowanie sędziów wybranych z własnego grona. 3. Organ właściwy w sprawach wyboru i nominacji sędziów musi bezwzględnie gwarantować, że przy przedstawianiu kandydatów na stanowisko sędziego postępuje zgodnie z zasadami niezależności i niezawisłości. 4. Należy zagwarantować niezależność decyzji organu, o którym mowa powyżej i podejmowania przez niego decyzji na podstawie solidnej, dogłębnej analizy kompetencji danego kandydata. 5. W skład organu odpowiedzialnego za nominacje sędziowskie powinna wchodzić znacząca liczba osób reprezentujących środowiska prawnicze lub eksperckie (wliczając w to doświadczonych sędziów, wykładowców akademickich, prawników, prokuratorów lub innych przedstawicieli zawodów prawniczych); mogą wchodzić także niezależni przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego niewywodzący się ze środowisk prawniczych, powoływani z grona powszechnie znanych osób o nieskazitelnym charakterze, na podstawie posiadanych umiejętności oraz doświadczenia w zakresie np. zarządzania zasobami ludzkimi. 6. Funkcję organu właściwego w sprawach wyboru i nominacji sędziów może pełnić odpowiednia krajowa Rada Sądownictwa (bądź też konkretna komisja lub wydział w ramach takiej Rady) lub też niezależna krajowa komisja bądź rada ds. nominacji sędziowskich; w przypadku systemów, w których obowiązkowy okres szkoleń wstępnych stanowi element procesu rekrutacji i wyboru, uczelnie bądź szkoły dla sędziów mogą odgrywać znaczącą rolę w tym procesie poprzez rekomendowanie kandydatów, którzy zasługują na nominację ze względu na wyniki osiągnięte podczas szkolenia. 7. Organ właściwy w sprawach wyboru i nominacji sędziów musi dysponować środkami proporcjonalnymi do zakresu prac, jakie wykonuje każdego roku, ponadto swój budżet musi poddać niezależnej kontroli z zachowaniem wymogów w zakresie przeprowadzania audytów. 8. Organ właściwy w sprawach selekcji i nominacji sędziów musi dysponować odpowiednimi procedurami, które gwarantują zachowanie tajności obrad. 9. Organ właściwy w sprawach wyboru i nominacji sędziów musi przygotować odpowiednią dokumentację dotyczącą każdego kandydata, aby istniała możliwość zweryfikowania tego procesu w sposób niezależny, otwarty, sprawiedliwy i przejrzysty, a także w celu zagwarantowania niezależnej procedury wnoszenia skarg i odwołań, z której będzie mógł skorzystać kandydat uważający, że został niesprawiedliwie potraktowany.

9 10. Organ właściwy w sprawach wyboru i nominacji sędziów powinien zagwarantować skuteczną, niezależną procedurę wnoszenia skarg i odwołań, z której będzie mógł skorzystać każdy kandydat uważający, że w procesie selekcji został niesprawiedliwie potraktowany. Były Przewodniczący ENCJ ( ) Miguel Carmona, Prezydent Irlandii Michael D.Higgins oraz I Prezes SN Irlandii Susan Denham

10 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) 4.4 DEKLARACJA WILEŃSKA DOTYCZĄCA WYZWAŃ I SZANS DLA SĄDOWNICTWA W OBECNEJ SYTUACJI GOSPODARCZEJ (2011) Posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa odbyło się w Wilnie w dniach 8-10 czerwca 2011 roku. ZWAŻYWSZY, ŻE: I. Globalny kryzys gospodarczy wywiera znaczący wpływ na większość państw europejskich, co skutkuje spadkiem aktywności gospodarczej, niedoborami środków finansowych oraz wzrostem bezrobocia; II. III. Większość rządów, w obliczu niedoborów finansowych, stosuje środki mające na celu zmniejszenie deficytu poprzez redukcję wydatków oraz zmianę sposobu dysponowania środkami z budżetu państwa w dłuższej perspektywie czasowej; Sytuacja ta ma także negatywny wpływ na wiele europejskich środowisk sądowniczych, które są zmuszone mierzyć się z rosnącą liczbą spraw sądowych, szczególnie cywilnych w obszarach takich jak niewypłacalność/bankructwa przedsiębiorstw czy spory pracownicze, niekiedy zaś także karnych, jednocześnie muszą także radzić sobie z ograniczeniami budżetowymi, które wpływają na zmniejszenie liczby personelu oraz, w niektórych przypadkach, na obniżenie wynagrodzeń sędziów; IV. Zalecenie Rady Europy Rec (2010) 12 Komitetu Ministrów dotyczące sędziów i ich niezawisłości, odpowiedzialności i efektywności stanowi, co następuje: - Każde państwo powinno wyłożyć niezbędne środki na sprzęt i inne urządzenia w sądach, aby umożliwić im funkcjonowanie zgodne ze standardami zamieszczonymi w art. 6 konwencji oraz umożliwić efektywność pracy sędziów ; - oraz wynagrodzenie sędziego powinno być współmierne do jego statusu i odpowiedzialności oraz powinno chronić go przed pokusą przekupstwa, - oraz należy wprowadzić konkretne przepisy prawa chroniące przed zmniejszeniem wynagrodzeń, które uderzają w szczególności w sędziów ; V. Wszelkiego rodzaju rozwiązania ekonomiczne nawet o charakterze tymczasowym co do których prawdopodobne jest, że będą uderzać w sędziów, muszą gwarantować zachowanie zasadniczych funkcji, jakie wymiar sprawiedliwości spełnia w społeczeństwach demokratycznych. Nawet w najbardziej niesprzyjających warunkach gospodarczych sądownictwo musi gwarantować każdemu obywatelowi dostęp do wymiaru sprawiedliwości, skuteczną ochronę praw podstawowych oraz

11 wykonywanie w rozsądnym czasie wysokiej jakości działań związanych ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości; VI. VII. VIII. Niezawisłe i efektywne sądownictwo ma wymierną wartość ekonomiczną, ponieważ sprzyja utrzymywaniu korzystnego klimatu inwestycyjnego, niezbędnego dla zapewnienia poprawy sytuacji gospodarczej; Redukcja zasobów przypadających sądownictwu może wiązać się z wystąpieniem niepożądanych efektów ubocznych, które przewyższą zamierzone korzyści wynikające z ewentualnych oszczędności w obszarze finansów państwa. Spowolnienie pracy sądów w odniesieniu do istotnych postępowań np.: postępowań w sprawie zamówień publicznych, może w sposób znaczący zaszkodzić realizowanym projektom inwestycyjnym; może także spowodować opóźnienia w zakresie efektywnego wykorzystywania trudno dostępnych zasobów oraz wywierać niekorzystny wpływ na poprawę sytuacji gospodarczej; Europejskie środowiska sędziowskie powinny działając z inspiracji Rad Sądownictwa bądź też innych, niezależnych organów o podobnym charakterze reagować na panujące uwarunkowania gospodarcze poprzez identyfikację wyzwań oraz możliwości odpowiedniego radzenia sobie z nimi; ENCJ NINIEJSZYM ZALECA: 1. Rozważenie możliwości wprowadzenia specjalnych środków mających na celu zapobieganie i łagodzenie wpływu kryzysu gospodarczego na sądy w zakresie ilości wykonywanej przez nie pracy poprzez redystrybucję zasobów ludzkich, przejściowe przekazywanie dodatkowych zasobów najbardziej obłożonym pracą sądom oraz stosowanie rozwiązań o charakterze organizacyjnym. 2. Opracowanie i wdrożenie długoterminowych strategii dla sądownictwa, które pozwolą w odpowiedni sposób zareagować na tę nową sytuację, gdyż dostępne dane pokazują, że społeczeństwa europejskie są zmuszone nie tylko zmierzyć się z przejściowym kryzysem, ale że wchodzą w epokę charakteryzującą się zupełnie nowymi uwarunkowaniami w dziedzinie gospodarki. 3. Podjęcie działań, do czego skłaniają nowe uwarunkowania gospodarcze, które mają na celu zwiększenie efektywności pracy sądów, a które niekoniecznie podejmuje się w lepszych czasach, kiedy istnieje możliwość zmiany struktury sądownictwa a więc wprowadzenie i reformowanie procedur sądowych oraz struktury organizacyjnej, a także wdrożenie innowacyjnych technologii informatycznych i komunikacyjnych, które są niezbędnym elementem pozwalającym na podniesienie efektywności pracy sądów. 4. Zachęcanie do inwestowania w nowoczesne technologie oraz wzmacnianie zasobów ludzkich wykorzystywanych przez sądy, tak aby sądownictwo było w stanie lepiej radzić sobie z wyzwaniami, jakie mogą pojawić się w przyszłości. 5. Środowiska sędziowskie oraz indywidualni sędziowie powinni uczestniczyć w procesie przeprowadzania niezbędnych reform.

12 6. Rady Sądownictwa lub samodzielne zarządy sądownictwa powinny, z poszanowaniem kompetencji pozostałych władz w państwie, odgrywać istotną rolę. 7. Podjęcie przez środowiska sędziowskie wszelkich niezbędnych kroków mających na celu pogłębienie zaufania społecznego do sądownictwa. Otwartość, przejrzystość, odpowiedzialność, szacunek dla obywateli, empatia, rozszerzanie zakresu aktywności sądów oraz sporządzanie treści orzeczeń i innych decyzji w sposób jasny i zrozumiały, stanowią niezbędne środki, dzięki którym osiągnięcie tego celu będzie możliwe. Obywatelom należy zapewnić dostęp do wymiaru sprawiedliwości, wliczając w to użycie środków ułatwiających dostęp do sądów osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. 8. Systemy alternatywnego rozstrzygania sporów mogą stanowić dla obywateli sensowną alternatywę i umożliwiać rozwiązywanie konfliktów w sposób polubowny i bardziej kompleksowy. Działania legislacyjne mające na celu wzmocnienie roli mediacji oraz postępowania ugodowego, udostępnienie odpowiednich usług publicznych i aktywne działania sądów na rzecz wspierania oraz promowania tego rodzaju alternatyw, stanowią rozwiązania jak najbardziej pożądane. 9. Osoby odpowiedzialne za przygotowywanie projektów ustaw należy zachęcać do tworzenia przepisów prawa formułowanych w sposób jasny i jednoznaczny, dzięki czemu będzie możliwe zwiększenie pewności prawa, a także zapobieganie sporom prawnym, które dałoby się uniknąć dzięki wskazanym wyżej działaniom. 10. Niezawisłość sądownictwa, a także każdego sędziego musi być chroniona, ponieważ stanowi niezbędny warunek pełnienia przez wymiar sprawiedliwości swoich funkcji w sposób uczciwy i bezstronny, dzięki czemu możliwe jest zapewnienie ochrony praw człowieka i podstawowych wolności. Konieczność obniżania kosztów nie może nigdy skutkować naruszeniem niezawisłości sędziowskiej. Obowiązkiem Rad Sądownictwa jest stać na straży niezawisłości sędziowskiej i ją umacniać.

13

14 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) 4.5 DEKLARACJA LONDYŃSKA DOTYCZĄCA ETYKI SĘDZIOWSKIEJ (2010) Posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego ENCJ odbyło się w Londynie w dniach 2-4 czerwca 2010 roku. Zważywszy, że: - ENCJ ma na celu rozszerzanie współpracy i wzajemnego porozumienia pomiędzy Radami Sądownictwa oraz przedstawicielami sądownictwa w państwach członkowskich UE oraz państwach kandydujących do UE, - afirmacja wspólnych zasad i wartości na poziomie europejskim umacnia porozumienie i zaufanie wśród sędziów w ramach Europejskiej Przestrzeni Sądowej: 1. Zgromadzenie Ogólne ENCJ przyjmuje raport pod tytułem Etyka Sędziowska Zasady, Walory i Zalety jako wytyczne w zakresie zasad postępowania dla sędziów z całej Europy. 2. Zgromadzenie Ogólne ENCJ zobowiązuje Komitet Sterujący oraz Zarząd do podjęcia czynności w celu rozpowszechnienia treści sprawozdania w najszerszym możliwym zakresie wśród Członków i Obserwatorów ENCJ oraz wśród przedstawicieli europejskich środowisk sędziowskich. 3. Zgromadzenie Ogólne ENCJ proponuje, aby Członkowie i Obserwatorzy ENCJ aktywnie promowali treści zawarte w sprawozdaniu na poziomie krajowym oraz europejskim, następnie złożyli Zgromadzeniu Ogólnemu raport ze swoich działań z uwzględnieniem wszelkich otrzymanych komentarzy. STRESZCZENIE SPRAWOZDANIA DOTYCZĄCEGO ETYKI SĘDZIOWSKIEJ, 2 ZASADY, WALORY I ZALETY Wprowadzenie Afirmacja zasad etyki zawodowej osób wykonujących zawód sędziego pogłębia zaufanie społeczne i pozwala opinii publicznej lepiej zrozumieć rolę, jaką sędzia odgrywa w społeczeństwie. Rola sędziów w społeczeństwach europejskich obejmuje dziś nie tylko występowanie w charakterze rzecznika przepisów prawa, ale również w charakterze tego, kto to prawo tworzy. Aby sprawować tego rodzaju podwójną funkcję, sędzia musi realizować określone obowiązki oraz stosować się do 2 Niniejsze zasady etyczne zostały opracowane na podstawie decyzji Zgromadzenia Ogólnego ENCJ podjętej podczas posiedzenia w Brukseli w czerwcu 2007 roku. Stanowią one efekt dwóch lat pracy. Niniejszy dokument stanowi streszczenie sprawozdania przyjętego podczas posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego przez członków ENCJ.

15 konkretnych zasad o charakterze etycznym. Co więcej, w społeczeństwach narasta także potrzeba zapewnienia większej przejrzystości w zakresie funkcjonowania organów władzy publicznej. Oczekiwania społeczeństwa wobec sędziów zmusiły Europejską Sieć Rad Sądownictwa do zastanowienia się nad zagadnieniem etyki sędziowskiej. Zagadnienie to dotyczy zapewnienia równowagi pomiędzy niezawisłością sędziowską (której nie należy traktować w kategoriach przywileju) a przejrzystością działania instytucji, wolnością prasy oraz prawem opinii publicznej do informacji. Zagadnienie etyki sędziowskiej zostało ujęte w sposób pozytywny, co oznacza, że poszczególne obowiązki sędziów obejmują zarówno powszechne wartości leżące u podstaw zawodu sędziego oraz zasady o charakterze prewencyjnym (Część I) jak i walory osobiste (Część II), co stanowi odpowiedź na oczekiwania opinii publicznej. CZĘŚĆ 1 WALORY/ZDOLNOŚCI NIEZAWISŁOŚĆ Niezawisłość oznacza, przysługujące każdemu obywatelowi w demokratycznym społeczeństwie, prawo do korzystania z systemu sądownictwa, który jest (i jest postrzegany jako) system niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej, i który ma na celu stanie na straży wolności i praw obywatelskich w ramach zasady rządów prawa. Poszanowanie niezawisłości sądownictwa oraz podejmowanie działań mających na celu jej ochronę stanowią obowiązek każdego sędziego, zarówno w aspektach indywidualnych, jak i instytucjonalnych. UCZCIWOŚĆ Sędzia zobowiązany jest sprawować swoją funkcję w sposób uczciwy, w interesie społeczeństwa i sprawiedliwości. Obowiązek zachowania uczciwości ma zastosowanie zarówno do życia publicznego, jak i prywatnego. Z zasady uczciwości wynikają dwa obowiązki: obowiązek zachowania prawości oraz obowiązek postępowania w sposób godny i honorowy. Prawość oznacza, że sędzia ma obowiązek powstrzymać się od zachowań, które mogłyby zostać uznane nie tylko za sprzeczne z prawem, ale także za nietaktowne bądź niedelikatne. Uprzejmość oraz prawość w sensie intelektualnym determinują stosunki sędziego ze wszystkimi innymi osobami pracującymi zawodowo w wymiarze sprawiedliwości. Godność czy też honor z kolei nakazują, aby sędzia w sposób lojalny stosował reguły proceduralne podczas wykonywania swoich funkcji, wykazując się troską o godność jednostki oraz działając w ramach prawa. Obowiązek honorowego zachowania oznacza, że sędzia musi być pewien, że poprzez swoją działalność bądź swoją osobę nie naraża na szwank społecznego postrzegania sędziów, sądów i wymiaru sprawiedliwości. BEZSTRONNOŚĆ Bezstronność sędziego oznacza brak uprzedzeń czy z góry przyjętych założeń w trakcie wydawania orzeczeń, a także w ramach procedur stosowanych przed wydaniem wyroku. Sędzia musi zapewnić, aby jego życie prywatne nie rzutowało na publiczne postrzeganie jego urzędu, który musi zawsze uchodzić za funkcjonujący w oparciu o zasadę bezstronności. Sędzia ma prawo do swobody w zakresie wyznawanych opinii, ale musi zachować umiar przy ich publicznym wyrażaniu, nawet w tych państwach, w których sędziom zezwala się na członkostwo w organizacjach o charakterze politycznym. Niezależnie od sytuacji, swoboda w zakresie posiadania własnej opinii nie może być manifestowana w trakcie wykonywania obowiązków sędziowskich. Pomiędzy prawami i obowiązkami sędziów zapewnia się stan godziwej równowagi, dzięki czemu są oni w stanie zachować bezstronność. WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ I DYSKRECJA Sędzia musi unikać postępowania mogącego sugerować, że jego decyzje motywowane są czynnikami innymi niż sprawiedliwe i uzasadnione stosowanie prawa. Sędzia pozostaje obywatelem, w związku z czym ma prawo w momencie, kiedy nie wykonuje funkcji sędziowskich do swobody wypowiadania się, zgodnie z postanowieniami wszystkich konwencji międzynarodowych zapewniających ochronę praw człowieka. W dziedzinie polityki sędzia, podobnie jak każdy inny obywatel, ma prawo do posiadania własnych opinii na tematy polityczne. Jego zadaniem jest wyrażać je w sposób wstrzemięźliwy, tak aby inni ludzie mogli darzyć wymiar sprawiedliwości pełnym zaufaniem, niezależnie od poglądów poszczególnych sędziów. Sędzia zobowiązany jest zachować taki sam stopień wstrzemięźliwości w kontaktach z mediami. Jednocześnie jednak zobowiązanie zachowania wstrzemięźliwości nie może być wytłumaczeniem dla pasywności sędziów. Sędzia zobowiązany jest do przedstawiania

16 wyjaśnień na temat znaczenia przepisów prawa oraz ich stosowania także w sprawach innych niż te, które sam prowadzi, a także do pełnienia funkcji o charakterze edukacyjnym, kiedy zajdzie taka potrzeba. W sytuacji zagrożenia dla demokracji i podstawowych wolności, obowiązek zachowania wstrzemięźliwości może ustąpić zobowiązaniu do wyrażenia zaniepokojenia takim obrotem spraw. Życie Prywatne Podobnie jak każdy inny człowiek, także i sędzia ma prawo do prywatności i życia towarzyskiego. W tym obszarze wystarczające jest, jeśli sędzia będzie stosował zdrowy rozsądek w celu uniknięcia naruszenia godności swojego urzędu oraz zdolności do jego sprawowania. RZETELNOŚĆ Rzetelność stanowi niezbędny warunek pozyskania i pogłębiania zaufania opinii publicznej do wymiaru sprawiedliwości. Sędzia musi działać w sposób rzetelny, rozpatrywać sprawy niezwłocznie, stale poszerzać i aktualizować posiadaną wiedzę. Sędzia jest zobowiązany dokładać wszelkich starań, aby prowadzić postępowania w sposób efektywny oraz podejmować decyzje bez zbędnej zwłoki. SZACUNEK I UMIEJĘTNOŚĆ SŁUCHANIA Społeczeństwo i poszczególni obywatele oczekują od sędziów, aby w ramach wykonywania swoich funkcji potrafili ich wysłuchać oraz okazać szacunek. Sędzia zobowiązany jest postępować w sposób godny, poprawny i otwarty w swoich kontaktach z opinią publiczną, prawnikami, współpracownikami i personelem administracyjnym. RÓWNE TRAKTOWANIE Zasada równego traktowania wymaga, aby sędzia zapewnił, że każdy otrzyma to, do czego ma prawo, zarówno w trakcie rozpatrywania danej sprawy, jak i w konsekwencji jej rozpatrzenia, uwzględniając wyjątkowość każdego człowieka. W sytuacji, kiedy przepisy Ustawy Zasadniczej, prawa krajowego, bądź międzynarodowego tego wymagają, sędzia ma prawo stosować dyskryminację pozytywną; w przeciwnym razie musi zapewnić realizację zasady równego traktowania. KOMPETENCJE Społeczeństwo ma prawo oczekiwać od sędziów, aby byli kompetentni i posiadali szeroki zakres umiejętności zawodowych. PRZEJRZYSTOŚĆ Informacje na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz obecność przedstawicieli społeczeństwa w trakcie postępowań sądowych sprzyja pogłębianiu akceptacji społecznej dla sądownictwa. Równy dostęp do postępowania karnego bądź cywilnego dla osób zainteresowanych wnoszonymi roszczeniami bądź obroną przed takimi roszczeniami sprzyja przejrzystości i podnosi zaufanie opinii publicznej. Sędzia ma za zadanie zapewnić zachowanie tego rodzaju przejrzystości, musi jednak także zapobiegać przypadkom, kiedy publiczne przesłuchania mogłyby stać się spektaklem. W życiu prywatnym oraz społecznym sędzia musi zachować czujność w celu zapobiegania jakimkolwiek konfliktom interesów. CZĘŚĆ II: ZALETY I CNOTY SĘDZIEGO Czynnikami pozwalającymi zagwarantować zaufanie do wymiaru sprawiedliwości są nie tylko niezawisłość, bezstronność, uczciwość, kompetencja i rzetelność sędziów. Zaufanie to można pozyskać tylko wtedy, kiedy sędzia wykonuje swoje obowiązki w sposób mądry, lojalny, ludzki, odważny, przezorny i pełen powagi, i kiedy potrafi wsłuchać się w głos innych ludzi, komunikować się z innymi oraz wkładać odpowiedni wysiłek w wykonywaną pracę. Wymagania te nie dotyczą wyłącznie sędziów, niemniej jednak ich spełnienie stanowi niezbędny warunek, aby zagwarantować realizację prawa każdego obywatela do rozpatrzenia jego spraw przez sędziego. MĄDROŚĆ Sędzia okazuje swoją mądrość dzięki znajomości panujących realiów, przepisów prawa oraz poprzez rozsądne, sprawiedliwe i przezorne postępowanie. Cecha ta pozwala zachować spokój i ostrożność w trakcie rozpatrywania sporów, rozróżniać poszczególne fakty podlegające jego ocenie oraz dystansować się w stosunku do faktów i stron sprawy.

17 LOJALNOŚĆ Sędzia musi zachować lojalność zarówno ogólnie względem zasady rządów prawa, jak i względem zasad organizacyjnych rządzących wymiarem sprawiedliwości w jego państwie. Sędzia postępując w sposób lojalny powinien: powstrzywać się od nadużywania powierzonych mu kompetencji oraz odpowiednio je realizować. Takiej lojalności nie da się jednak wymagać od sędziego w sytuacji zagrożenia demokracji i podstawowych wolności. HUMANIZM Humanizm sędziego wyraża się w okazywaniu szacunku dla ludzi i ich godności we wszystkich okolicznościach życia osobistego i zawodowego. ODWAGA Sędzia musi wykazać się odwagą w wykonywaniu swoich obowiązków oraz w udzielaniu pomocy osobom szukającym sprawiedliwości. POWAGA I PRZEZORNOŚĆ Wymóg zachowania przez sędziego przezorności i powagi zasadniczo polega na obowiązku zachowywania się w sposób właściwy. Wymóg zachowania powagi odnosi się do godnego zachowania się w trakcie postępowania sądowego, postępowania w sposób uprzejmy, unikania zarówno nadmiernego patosu, jak i nieodpowiedniego poczucia humoru i zachowywania się w sposób zgodny z zasadami humanizmu. Sędzia musi kierować się zasadą przezorności zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym, tak aby umacniać zaufanie opinii publicznej do sądów i sądownictwa. PRACOWITOŚĆ Sprawowanie urzędu sędziego łączy się z ciągłym wykonywaniem ciężkiej pracy i wysiłkiem intelektualnym. ZDOLNOŚĆ SŁUCHANIA I KOMUNIKOWANIA SIĘ Z INNYMI Od sędziów oczekuje się, aby byli w stanie uważnie słuchać stron sporu na wszystkich etapach postępowania sądowego. Zdolność słuchania oznacza, że sędzia musi wystrzegać się uprzedzeń i stronniczości. Cecha ta wiąże się nie tylko z otwartością umysłową, ale również ze zdolnością do weryfikowania swoich własnych poczynań. Zdolność słuchania oznacza, że sędzia musi pozostawać neutralny i zachować dystans bez wyniosłości czy okazywania pogardy; musi zachowywać się w sposób ludzki lecz pozbawiony emocji. Sędzia musi być pewien, że potrafi rozmawiać z innymi ludźmi. Wysoki poziom umiejętności komunikacyjnych musi być widoczny także w treści uzasadnień do wydawanych orzeczeń (zarówno pisemnych jak i ustnych). Sędzia musi dbać, aby sporządzane przez niego uzasadnienia wyroków były zrozumiałe i dobrze umotywowane.

18 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) 4.6 DEKLARACJA BUKARESZTAŃSKA DOTYCZĄCA PRZEJRZYSTOŚCI SĄDOWNICTWA I DOSTĘPU DO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI (2009) 1. Rady Sądownictwa bądź inne organy o podobnym charakterze, pragnąc stać na straży rządów prawa, muszą dochować wszelkich starań, aby wymiar sprawiedliwości pozostawał otwarty i przejrzysty. 2. Wymiar sprawiedliwości spełnia postulaty otwartości i przejrzystości, gdy: a. Każda osoba, niezależnie od pochodzenia czy zdolności ma prawo do wymiaru sprawiedliwości dostępnego z punktu widzenia finansowego i lokalizacyjnego lub do alternatywnych metod rozstrzygania sporów, tak aby bez problemu mogła doprowadzić do wszczęcia postępowania przeciwko jakimkolwiek osobom prywatnym bądź publicznym, fizycznym bądź prawnym; b. Ustawodawstwo, także unijne, jest przystępne i zrozumiałe; c. Wszelkie postępowania są rozstrzygane przez właściwe organy w rozsądnym czasie, według najniższych możliwych kosztów, w sposób zgodny z zasadami sprawiedliwości. Możliwe jest ustalenie wzorcowych terminów na rozpatrzenie różnych rodzajów spraw, biorąc pod uwagę obowiązujące standardy w zakresie jakości; d. Decyzje sądów są opatrzone jasnym uzasadnieniem i podawane do wiadomości publicznej. Publikowanie orzeczeń musi uwzględniać wymogi dotyczące ochrony danych, prywatności, bezpieczeństwa osobistego i poufności; e. Są brane pod uwagę odpowiednio uzasadnione interesy osób uczestniczących w postępowaniach sądowych (takich jak strony postępowania, ofiary czy świadkowie); osoby takie należy traktować sprawiedliwie i z należytym szacunkiem; f. Władze: wykonawcza lub ustawodawcza są zobowiązane do przekazywania odpowiednich środków na działalność wymiaru sprawiedliwości. Budżet musi być przygotowywany w sposób przejrzysty, a następnie odpowiednio realizowany. 3. Rady Sądownictwa bądź inne niezależne organy o podobnym charakterze powinny, w trakcie wykonywania swoich obowiązków:

19 (i) Zapewnić przejrzyste metody sprawowania swoich funkcji; (ii) Przekazywać społeczeństwu i mediom wyczerpujące informacje, co umożliwi opinii publicznej postrzeganie wymiaru sprawiedliwości zgodnie z rzeczywistością; (iii) Przekazywać regularne sprawozdania ze swojej działalności. Przyjęto w Bukareszcie, 29 maja 2009 roku. Członkowie ENCJ w trakcie obrad

20 Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) 4.7 DEKLARACJA BUDAPESZTAŃSKA DOTYCZĄCA SAMORZĄDNOŚCI SĘDZIOWSKIEJ: POMIĘDZY NIEZAWISŁOŚCIĄ A ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ (2008) Posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa odbyło się w Budapeszcie w dniach maja 2008 roku. ZWAŻYWSZY, ŻE: 1) na terenie większości państw europejskich działają Rady Sądownictwa bądź instytucje o podobnym charakterze, niezawisłe bądź autonomiczne względem władzy ustawodawczej i wykonawczej, odpowiadające za zapewnienie niezależności w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości; 2) niektóre Rady Sądownictwa są umocowane w przepisach konstytucyjnych w celu zagwarantowania niezawisłości sędziowskiej i stania na jej straży; 3) na innych Radach bądź samodzielnych Administracjach Sądownictwa spoczywa szczególny obowiązek zarządzania administracyjnego pracą sądów, wliczając w to zarządzanie finansami, zasobami ludzkimi, kwestiami organizacyjnymi oraz technologiami informatycznymi; 4) początki każdej Rady Sądownictwa związane są z procesem rozwoju systemu prawnego danego kraju, głęboko zakorzenionym w warunkach historycznych, kulturowych i społecznych; 5) mimo to wszystkie Rady Sądownictwa łączą wspólne doświadczenia i wyzwania, a także fundamentalne zasady, którymi się kierują; ENCJ PRZYJMUJE NINIEJSZĄ UCHWAŁĘ, KTÓRA STANOWI: 1) Samorządność sędziowska gwarantuje i sprzyja umacnianiu się niezawisłości sędziów oraz skutecznemu sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości; 2) Rady Sądownictwa bądź też inne, niezależne bądź autonomiczne organy powinny realizować niektóre lub wszystkie spośród wskazanych poniżej zadań: - powoływanie i awansowanie sędziów; - szkolenia; - dyscyplina i etyka sędziowska; - zarządzanie sądami; - finansowanie sądownictwa; - zarządzanie efektywnością sądownictwa; - rozpatrywanie skarg uczestników procesów sądowych;

21 - stanie na straży wizerunku wymiaru sprawiedliwości; - formułowanie opinii na temat strategii państwa dotyczących sądownictwa; - stworzenie systemu pozwalającego na dokonywanie oceny wymiaru sprawiedliwości; - przygotowywanie bądź składanie propozycji ustaw, dotyczących sędziów lub sądownictwa; 3) zagwarnatowanie, aby niezawisłość sędziowska została zapisana w przepisach rangi konstytucyjnej w tych państwach, które mają pisaną konstytucję; 4) w odniesieniu do składu Rad Sądownictwa: a. Rada może składać się wyłącznie lub częściowo z sędziów, b. w przypadku składu o charakterze mieszanym, większość członków Rady, ale nie mniej niż 50% powinno wywodzić się ze środowiska sędziowskiego, c. niezależnie od tego, czy skład Rady ma charakter mieszany, czy też nie, sędziowie wchodzący w jej skład (niezależnie od sposobu ich powoływania) muszą występować w charakterze przedstawicieli całego środowiska sędziowskiego; 5) konieczne jest, aby Rada Sądownictwa zarządzała swoim budżetem w sposób niezależny od władzy wykonawczej; 6) samorządność sędziowska wymaga profesjonalizacji kadr administracyjnych w sądach; 7) samorządność sądownictwa powinna być realistyczna, partycypacyjna i nowoczesna; 8) nieuniknioną konsekwencją zasady niezawisłości jest zasada odpowiedzialności Rad Sądownictwa bądź innych autonomicznych organów za podejmowane działania wyrażająca się w obowiązku przekazywania okresowych, publicznych sprawozdań; 9) Rada Sądownictwa powinna promować skuteczność i wysoką jakość pracy wymiaru sprawiedliwości; 10) zasada odpowiedzialności sędziów w żadnym przypadku nie może prowadzić do kwestionowania niezawisłości sędziego w podejmowaniu przez niego indywidualnych decyzji. ENCJ NINIEJSZYM POSTANAWIA: w ramach struktur ENCJ poddać analizie zagadnienie relacji pomiędzy klasycznymi zasadami niezawisłości i bezstronności a występującą współcześnie potrzebą zachowania przejrzystości, efektywności i skuteczności oraz potrzebą oceniania pracy wymiaru sprawiedliwości. Deklaracja Wysoka Rada Sądownictwa (Conselho Superior da Magistratura, Portugalia): Zważywszy, że ustalenia dotyczące składu portugalskiej Wysokiej Rady Sądownictwa zawarte zostały w przepisach Konstytucji Portugalii i że przepisy te nie wymagają, aby większość tego organu stanowili sędziowie, aczkolwiek taka możliwość istnieje; zważywszy również, że zagadnienie to nie zostało omówione na forum Rady, portugalscy członkowie Wysokiej Rady Sądownictwa nie mogą złożyć podpisu pod treścią punktu 2.2 Deklaracji.

22