Makroekonomia 1 Wykład 2. Rachunek dochodu narodowego i pomiar sytuacji na rynku pracy

Transkrypt

1 Makroekonomia 1 Wykład 2. Rachunek dochodu narodowego i pomiar sytuacji na rynku pracy Dr Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu 2. Rachunek dochodu narodowego w gospodarce zamkniętej i otwartej (SNA) Tożsamość oszczędności i inwestycji Rynek pracy Podstawowe definicje Pomiar sytuacji na rynku pracy

3 Rachunek dochodu narodowego

4 Model ruchu okrężnego (gospodarka otwarta z udziałem rządu ZAGRANICA Eksport (X) Import (Imp) Sektor finansowy Oszczędności (S) Konsumpcja (C) Wydatki rządu (G) Inwestycje (I) Gospodarstwa domowe Rząd Podatki pośrednie CIT Przedsiębiorstwa Sprzedaż dóbr pośrednich (między firmami) PIT Transfery Wynagrodzenie za usługi czynników produkcji Transfery (netto) z zagranicy Dochody (netto) z zagranicy

5 Wartość produkcji wytwarzanej w gospodarce PKB: wartość dóbr finalnych wytworzonych w jakimś okresie na terenie danego kraju Od strony wydatków: PKB = C + I + G + X Imp 5

6 Z czego wynika wahliwość PKB? Przykład USA i Polski: stopy wzrostu poszczególnych wielkości USA PKB Inwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna Polska Względna stabilność konsumpcji prywatnej Źródło: WEI, IMF Kontrcykliczność wydatków rządowych Ogromne wahania inwestycji Produkcja dóbr i usług konsumpcyjnych stanowi ok. 80% PKB o i odpowiada za ok. 20% wahań PKB Produkcja dóbr i usług inwestycyjnych stanowi ok. 20% PKB o i odpowiada za ok. 80% wahań PKB PKB Inwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna

7 Krajowy czy narodowy? Mierząc wartość wszystkich towarów i usług rozróżniamy: PKB = (GDP) Produkt Krajowy Brutto (wytworzony przez podmioty zlokalizowane na terenie kraju, bez względu na to, kto jest ich właścicielem) PNB = (GNP) Produkt Narodowy Brutto (wytworzony przez podmioty będące własnością rezydentów krajowych, bez względu na to, gdzie są zlokalizowane) PKB + saldo przychodów czynników produkcji (F) = PNB 7

8 Amortyzacja Z punktu widzenia celu makroekonomii (wyjaśnianie zmian/ różnic dobrobytu) interesuje nas nie tyle wartość całkowitej produkcji, ile wartość nowych dóbr i usług (bez produkcji mającej na celu jedynie odtworzenie istniejącego już wcześniej majątku): PKN (produkt narodowy netto) to produkt narodowy brutto pomniejszony o amortyzację: PNN = PNB Amortyzacja = = C + I netto + G + X Imp + F 8

9 Rachunek dochodu narodowego PKB = C + I + G + X Imp = C + I + G + NX PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granica PNN = PNB Amortyzacja PNN w cenach czynników produkcji, czyli Dochód narodowy = PNN podatki pośrednie (T VAT ) + dotacje rządowe dla firm (TR b ) 9

10 Podział dochodu narodowego Co dzieje się z dochodem narodowym? Część zostaje w firmach w postaci nierozdzielonych zysków Reszta trafia do wypłaty tym, którzy przyczynili się do wytworzenia tego zysku (pracownikom, właścicielom oszczędności, dzięki którym firma istnieje itd.) Ale po drodze. 1

11 Co trafia do gospodarstwa domowego? Dochód osobisty = Dochód narodowy nierozdzielone zyski (S b ) podatek od zysków (T CIT ) składki na ubezpieczenie społeczne (SS) + transfery z zagranicy (TR f ) + odsetki od długu publicznego (PD) + transfery socjalne (TR s ) 11

12 Dochód dyspozycyjny Dyspozycyjny dochód osobisty = dochód osobisty - podatki bezpośrednie Co dzieje się z dyspozycyjnych dochodem osobistym: Jest przeznaczany na: Konsumpcję (C) lub Oszczędności (S) DOMKNIĘCIE RUCHU OKRĘŻNEGO 1

13 Przepływ dochodów i wydatków Saldo handlu NX Inwestycje I Konsumpcja C Zakupy rządu G Dochody czynników produkcji z zagranicy F Produkt Krajowy Brutto PKB Oszczędności Zagranicy S f Amortyzacja Produkt Narodowy Brutto PNB Produkt Narodowy Netto PNN Podatki pośrednie T VAT Transfery z zagranicy TR F Zyski niepodzielone S b Dochód narodowy DN Suma zysków i płac przed przekazaniem do gospodarstw domowych Dotacje do biznesu TR b Podatki od biznesu T CIT Składki na ubezp. społeczne SS Odsetki od długu publicznego N Dochody osobiste DO Transfery socjalne TR s Oszczędności osobiste S o Dochody dyspozycyjne DD Podatki osobiste T PIT Oszczędności rządu S g

14 Rachunek dochodu narodowego: podsumowanie - sumowanie wartości dodanej - PKB od strony wydatkowej - PKB od strony dochodów czynników produkcji 1

15 Zmina PKB krajów UE w okresie 2 kwartał kwartał 2013

16 Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce zamkniętej PKB = C + I + G PNB = PKB PNN = PNB Amort. DN = PNN - T VAT DDO = DN + B T PIT DDO = C + S Czyli C + I + G Amort. T VAT + B T PIT = C + S I = S + (T VAT + T PIT - B G) + Amort. Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu + Amortyzacja Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa + Amortyzacja Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa

17 Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce otwartej PKB = C + I + G + NX PNB = PKB + dochody netto z własności za granicą (R) PNN = PNB Amort. DN = PNN + transfery jednostronne z zagranicy (TR) T VAT DDO = DN + B T PIT DDO = C + S Czyli C + I + G + NX+ R Amort. + TR T VAT + B T PIT = C + S I = S + (T VAT + T PIT - B G) - (NX + R + TR) + Amort. Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu + Oszczędności zagranicy + Amortyzacja Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa Saldo rachunku obrotów bieżących + Amortyzacja Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa Saldo rachunku obrotów bieżących I = S deficyt budżetu CA

18 Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja I = S deficyt budżetu CA S = I + deficyt budżetu + CA W gospodarce zamkniętej źródłem finansowania inwestycji są tylko oszczędności krajowe; w gospodarce otwartej można je finansować z oszczędności zagranicznych Gospodarka zamknięta może przeznaczyć oszczędności prywatne na inwestycje lub finansowanie deficytu budżetowego Gospodarka otwarta może przeznaczać oszczędności na budowę własnego zasobu kapitału, finansowanie deficytu budżetowego lub na zakup aktywów zagranicznych (inwestowanie zagranicą, pożyczanie zagranicy)

19 Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja W przeciwieństwie do gospodarki zamkniętej, gospodarka otwarta mająca zyskowne możliwości do inwestowania nie musi zwiększać krajowych oszczędności, aby je wykorzystać Możliwe jest jednoczesne zwiększanie inwestycji i zwiększanie zadłużenia zagranicznego, bez zmiany krajowych oszczędności

20 CA (% PKB) S, I (% PKB) CA (% PKB) Tożsamość oszczędności i inwestycji: ilustracja 35 Japonia 6 22 USA I S CA I S CA Źródło: WEI, IMF 2

21 Rachunek obrotów bieżących a kryzys finansowy 2

22 Deficyty bliźniacze: przykład USA Powiązanie miedzy saldem rachunku obrotów bieżących, inwestycjami oraz prywatnymi i rządowymi oszczędnościami jest tożsamością i nie bazuje na żadnej teorii ekonomicznej, nie możemy prognozować skutków polityki bez jakiegoś modelu gospodarki W okresie prezydentury Ronalda Reagana w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych, Stany Zjednoczone obniżyły podatki i podniosły niektóre wydatki rządowe, znacznie zwiększając deficyt budżetowy oraz gwałtownie pogłębiając deficyt rachunku obrotów bieżących Wydarzenia te doprowadziły do pojawienia się opinii, że deficyt rządowy i rachunku obrotów bieżących to tzw. deficyty bliźniacze CA = S I (G-T) Jeśli rośnie deficyt rządowy (G T rośnie), a oszczędności prywatne i inwestycje nie zmieniają się znacząco, nadwyżka rachunku obrotów bieżących musi spaść o mniej więcej tyle samo, o ile wzrósł deficyt fiskalny

23 % PKB % PKB Deficyty bliźniacze? 5 Japonia 2 USA T-G CA T-G CA Źródło: WEI, IMF 2

24 Podstawowe kategorie rynku pracy

25 PKB a zatrudnienie Źródło: Employment in Europe

26 Podstawowe kategorie na rynku pracy Populacja w wieku produkcyjnym POP Zasoby pracy (osoby, chcące i mogące pracować): aktywni zawodowo LF Nieaktywni (bierni) zawodowo N Pracujący: samozatrudnieni i zatrudnieni najemnie E Bezrobotni U 2

27 Wiek produkcyjny Dolna granica: (1) Koniec obowiązku szkolnego (2) Zezwolenie na pracę Jak się określa? Górna granica: (1) Uzyskania uprawnień emerytalnych w powszechnym systemie ubezpieczeń (2) Brak 2

28 Definicja pracującego Praca przynosząca zarobek lub dochód Minimalny czas pracy (MOP 1 godz. tygodniowo) Problem ze zdefiniowaniem pracującego w dzisiejszych czasach Co z pracą w rolnictwie? 2

29 Definicja bezrobotnego Jest w wieku produkcyjnym Definicja ekonomiczna Nie pracuje Chce podjąć pracę Może w krótkim czasie podjąć pracę Rozbieżności i ich przyczyny Jw. + określone sposoby weryfikacji Definicja administracyjna Ograniczenie możliwości posiadania dochodów Czasem warunek uprzedniego zatrudnienia i/lub ubezpieczenia 29

30 Wielkość poszczególnych populacji na polskim rynku pracy, III kwartał 2013 E LF tys tys. POP (15 lat i więcej) tys. U tys. N tys. 3

31 Podstawowe mierniki stanu na rynku pracy (wykorzystania zasobów pracy); dane za III kwartał 2013 Stopa bezrobocia u U LF 9,8% Stopa aktywności zawodowej a LF POP 56,2% Stopa zatrudnienia Bezrobocie długookresowe e E POP 50,7%

32 Zmiany podstawowych wskaźników rynku pracy w ostatnich dwóch dekadach Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnika zatrudnienia Stopa bezrobocia 42 0 Źródło: Publikowane wyniki BAEL 32

33 Strukturalne wskaźniki sytuacji na rynku pracy Podstawowe miary w przekrojach demograficznych (płeć, wiek, miejsce zamieszania) Podstawowe miary w przekrojach dot. kapitału ludzkiego Struktura pracujących Struktura bezrobotnych Struktura biernych Miary dynamiki

34 Przykład: stopa bezrobocia wg wykształcenia Ogółem Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólne Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i niższe III kwartał 2012 III kwartał 2013

35 Przykład: stopa bezrobocia absolwentów wg wykształcenia Ogółem Wyższe Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólne Zasadnicze zawodowe III kwartał 2012 III kwartał 2013

36 Trudna sytuacja młodych na rynku pracy UE

37 Koniec wykładu 2. Dziękuję i zapraszam za tydzień!