Biografia Janusza Korczaka

Transkrypt

1 Dziecko ma prawo: Do bycia tym, kim jest, Do życia własnym wysiłkiem i własną myślą, Do poważnego i sprawiedliwego traktowania jego spraw, Do wypowiadania swoich myśli, Do upominania się i żądania, Do protestu, Do zabawy i rozrywki, Do własności, Niepowodzeń i łez, Oraz do szacunku dla niewiedzy, dla smutku, i dla młodego wysiłku i ufności. Janusz Korczak Biografia Janusza Korczaka Janusz Korczak urodził się w rodzinie Cecylii z Głębickich i adwokata Józefa Goldszmita. Ponieważ zaniedbano formalności metrykalnych nie da się ustalić dokładnego roku urodzenia Janusza Korczaka. Data oficjalna to 1878 lub 1879 rok. Lata szkolne Janusz Korczak spędził w ośmioklasowym gimnazjum na Pradze (w Warszawie), oczywiście była to szkoła rosyjska, gdzie nawet język polski i religię wykładano po rosyjsku. W gimnazjum panowała żelazna dyscyplina, pozwolenie na pójście do teatru podpisywała dyrekcja gimnazjum, dyrekcja też wydawała bilety urlopowe na wyjazdy wakacyjne i w czasie ferii świątecznych. Łacinę wykładano już w pierwszej klasie (dla dzieci w wieku około lat), francuski i niemiecki od klasy drugiej, grekę - od trzeciej. Uczniowie i nauczyciele nosili jednolite mundury sukienne, uczniów obowiązywało noszenie czapek sukiennych granatowych z

2 białymi wypustkami, a nad daszkiem rosyjskie litery PG (Praskaja Gimnazja). Dorastanie i dojrzewanie Henryka przebiegało w trudnych warunkach materialnych. Jako uczeń V klasy (miał wtedy lat) udzielał korepetycji, by pomóc w utrzymaniu rodziny. W 1898 r rozpoczał studia na Wydziale Lekarskim Uniwerytetu Cesarskiego w Warszawie. Latem 1899 roku Korczak pojechał do Szwajcarii. Zamierzał bliżej poznać działalność i twórczość pedagogiczną Pestalozziego. Zwiedzając kraj szczególnie interesował się szkołami, szpitalami dla dzieci, a także bezpłatnymi czytelniami pism dla dzieci i młodzieży. W 1905 r. po wysłuchaniu pięcioletniego kursu nauk medycznych i złożeniu obowiązującego egzaminu otrzymał dyplom lekarza. Podejął pracę w charakterze lekarza w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów przy ul. Śliskiej 51- Siennej 60 (dom przechodni). Korczak jako lekarz miejscowy korzystał ze służbowego mieszkania na terenie szpitala, otrzymywał 200 rubli rocznie w czterech ratach; na każde wezwanie udawał się do chorego. W 1907 pojechał na cały rok do Berlina, aby uzupełnić swe wiadomości medyczne. Słuchał wykładów (za które sam płacił) i odbywał praktykę w klinikach dziecięcych; zwiedzał różne zakłady wychowawcze. Współtworzył i był kierownikiem Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie ( ) przy ul. Krochmalnej 92 (przeniesionego do getta na ul. Chłodną 33, a następnie na ul. Sienną 16-Śliską 9); a później także Naszego Domu (na Bielanach) - sierocińca dla dzieci polskich ( ), gdzie stosował nowatorskie metody pedagogiczne. Posiadał znakomite wyczucie psychiki dziecięcej, a jego postawa pełna szacunku i zaufania do dziecka stała się podstawą systemu pedagogicznego łączącego zasadę kierowania dziećmi z zasadą ich samodzielności. Samorząd, gazetka dziecięca, a także osobowość wychowawcy były formami pobudzającymi aktywność społeczną dzieci w tym systemie. Żądał równouprawnienia dziecka, poważnego traktowania jego spraw i przeżyć, wychowania w umiłowaniu dobra, piękna i wolności. Swoje zasady wychowawcze Janusz Korczak wykładał w pismach pedagogicznych, z których najważniejszy jest cykl "Jak kochać dziecko" oraz w Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Wolnej Wszechnicy Polskiej. W latach redagował Mały Przegląd - eksperymentalne pismo dziecięce. Prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za

3 pośrednictwem radia pod pseudonimem Stary Doktór. Janusz Korczak był przynależny do pokoleniowej formacji "niepokornych" inteligentów warszawskich, których aktywność społeczno-edukacyjna w czasie zaborów łączyła się z walką niepodległościową. Był świadkiem i uczestnikiem historycznych zdarzeń - wojen i rewolucji (wojna japońsko - rosyjska i rewolucja roku, I wojna światowa i rewolucja w Rosji, , wojna polsko-bolszewicka, , II wojna światowa). Zmobilizowany do carskiej armii przewędrował Europę środkową i wschodnią i dotarł aż do Mandżurii. W podróżach po wiedzę poznał także Szwajcarię, Niemcy, Francję, Anglię; w latach 30 - tych dwukrotnie odwiedził Palestynę, zafascynowany był świętą ziemią trzech religii (sam głęboko religijny, choć nie związany z konkretnym wyznaniem) oraz ruchem na rzecz odrodzenia narodowego Żydów i doświadczeniami kibucowymi. Poczuwał się do podwójnej przynależności kulturowej i narodowej, jako Żyd - Polak czynnie działał w obrębie obu społeczności, ale również na rzecz ich zbliżenia. Badacz i odkrywca świata dzieci, trybun walki o ich prawa, praktyk i teoretyk wychowania; symboliczna postać oporu cywilnego w czasach Zagłady, autorytet moralny, łączący i współcześnie ludzi ponad podziałam. Zginął w 1942 roku w obozie hitlerowskim w Treblince towarzysząc dobrowolnie wychowankom swego sierocińca wywiezionym z getta warszawskiego. Twórczość Janusza Korczaka Henryk Goldszmit od 1896 roku publikuje w różnych czasopismach humoreski i artykuły na tematy społeczne, obyczajowe i wychowawcze. Na oznaczenie jednego ze swych pierwszych utworów przesłanego na konkurs literacki przyjął pseudonim Janusz Korczak. Od 1901 roku zaczęły się kolejno ukazywać utwory literackie i pedagogiczne Korczaka: Dzieci ulicy, Powieść. Warszawa Tworzywem literackim jest materiał obserwacyjny i faktograficzny gromadzony przez Korczaka w ciągu kilku lat obcowania z dziećmi i dorosłymi mieszkańcami Powiśla, Starego Miasta, Woli, Ochoty. Zaskakuje doskonała znajomość terenu, na którym toczy się akcja, a także dzieci wałęsających się po mieście w poszukiwaniu środków utrzymania dla siebie, rodzeństwa i rodziców, oraz znajomość norm moralnych, obowiązujących w tym środowisku. Koszałki Opałki. Satyry społeczne. Warszawa 1905, wyd. II: Recenzja: Antoni Lange [5 maja 1905r.] - Korczak zajmuje się wszystkimi sprawami społecznymi bez względu na to, czy są wielkie, czy małe; Dziecko salonu (1906, wyd. II popr. 1927).

4 Powieść zawierająca wątki autograficzne, będące literackim opracowaniem jego osobistych przeżyć i doświadczeń z wędrówek po norach staromiejskich, zamieszkałych przez nędzę Warszawy. Recenzja: Stanisław Brzozowski [28 kwietnia 1905r.] - Na wszystkie tony rozbrzmiewa na kartkach jego utworów - skarga przekleństwo, złorzeczenie społeczeństwu, które przyszłość własną, spycha bezlitośnie w grób, nędzę fizyczną, umysłową, kalectwo, zdziczenie i zbrodnię. Bobo (W-wa 1914), Książka zawiera trzy samodzielne utwory:[studium powiastka]; Feralny tydzień [z Życia szkolnego], Spowiedź motyla. Recenzje: E. Rab. [15 lutego 1914r.] Książka o dziecku i młodzieży - ale nie dla młodzieży. Wincenty Rzymowski. Korczak rozbił legendę o beztroskiej szczęśliwości dziecka. Wydobył na jaw sprzeczność interesu między dziećmi a rodzicami, i słusznie! Ale dlaczego sprzeczność tę ubrał w postać antagonizmu między proletariatem, a burżuazją. Momenty wychowawcze (Warszawa 1919, wyd. II poszerzone 1924) Książka ukazuje warsztat pracy Korczaka: formy i sposoby obserwacji dziecka, oraz sposoby gromadzenia materiału empirycznego. Czytelników autor uprzedza, że książka nie jest wzorem, jak należy podobne studia prowadzić; Recenzja: Zygmund Nowicki [luty 1919r.] Książka zawiera garść niezmiernie ciekawych notatek z obserwacji dzieci w wieku przedszkolnym. Autor zagląda w głąb stosunków, jakie zachodzą między dziećmi i dostrzega to, czego zwykle dorośli nie dostrzegają, mianowicie: psychiczne zawikłania, subtelne zatargi różnych charakterów, walki i rywalizację - słowem szereg dramatów życiowych. Odsłonił nam rzeczywiste życie dzieci, oraz cały szereg zagadnień Życiowych i wychowawczych. Jak kochać dziecko, Dziecko w rodzinie, (W-wa 1919, wyd. II Jak kochać dzieci, W-wa 1920, wyd. III Jak kochać dziecko W-wa 1929), Korczak uprzedza swoich czytelników, że w książce nie znajdują, ani przepisów ani recept na nurtujące ich wątpliwości... chcę by zrozumiano, że żadna książka, żaden lekarz nie zastąpią własnej czujnej myśli, własnego uważnego spostrzegania. Recenzja: A.K. [luty 1919r.] Rozdziały poświęcone dziecku podyktowane są przez długą a umiejętną obserwację dziecka, przez odczucie i zrozumienie jego duszy. Przebija wszędzie jedna myśl: kochajmy dziecko, ale kochajmy rozumnie. A sposoby wychowania stosujmy nie do tego, kogo chcemy wychować, ale do tego, jakich sposobów dane dziecko potrzebuje. Kiedy znów będę mały (1925), Książkę Korczak adresuje do dorosłego i młodego czytelnika. Zwracając się do dorosłych czytelników, którzy twierdzą, że nuży ich obcowanie z dziećmi, gdyż muszą się, zniżać do ich pojęć, pochylać, naginać, kurczyć pisze: Mylicie się. Nie to nas męczy. Ale że musimy się wspinać do ich uczuć. Wspinać, wyciągać, na palcach stawać, sięgać, żeby nie urazić. Recenzja: J. Stycz. [Hermina Naglerowa] J. Korczak jest nie tylko przyjacielem dzieci, ale właśnie przyjacielem niedorosłych ludzi i dlatego nie traktuje ich z wysokości dorosłego człowieka, nie lekceważy sobie ich radości i smutków, a co najważniejsze, nie tworzy fantastycznego

5 świata dzieci. Prawo dziecka do szacunku (1929),Pedagogika żartobliwa(1933); oraz powieści społeczno-realistyczno-naturalistyczne dla dorosłych, oraz adresowane do dziecięcego czytelnika, np.: Mośki, Joski i Srule(Warszawa 1910, wyd. II Warszawa 1922, wyd. III W-wa 1934), Opowieść dla dzieci. Tworzywem tej powieści publikowanej w odcinkach w Promyku 1909 nr 1-14 był materiał obserwacyjny i faktograficzny zgromadzony w czasie pracy na kolonii letniej w Michałówce [1907]. Poszczególne odcinki powieści wywołują duże zainteresowanie młodych czytelników, o czym świadczą odpowiedzi redakcji Płomyka na ich listy. Stasiowi P. z Będzina, Heli W. Andzi J. z Krakowa, Nurkowi z Białego Dunajca, Jarusiowi M z Krakowa. Józki, Jaśki i Franki(Warszawa 1911, wyd. II W-wa 1922, wyd. III W-wa 1930). Na łamach Promyka ukazywała się w odcinkach od 1909 roku Jej tworzywem są obserwacje, fakty, i wydarzenia z życia chłopców na kolonii letniej w Wilhelmówce [1908]. Sława Opowieść (W-wa 1913, wyd. II W-wa 1925, wyd. III nowe W-wa 1935, wyd. IV nowe W-wa 1937), Recenzja: Jan Lorentowicz. - To bardzo żywy, dosadny, tu i ówdzie podkreślony delikatną ironią obraz wewnętrznego życia dzieci w szkole powszechnej. Król Maciuś Pierwszy Powieść(Warszawa 1923, wyd. II 1925, wyd. XI Poznań 1991), jedna z najbardziej znanych i popularnych książek. Recenzja: M.R. [Maria Rittinger] Książka pisana dla dzieci, dla chłopców o wyraźnych skłonnościach reformatorskich. Król Maciuś Korczaka postępuje tak, jak postępują inni królowie w literaturze, szczególnie ci z literatury angielskiej. - Jest prawym, szlachetnym, odważnym, lecz słabym i chwiejnym, bo - tylko człowiekiem. Król Maciuś na wyspie bezludnej (1923). Bankructwo małego Dżeka (1924), Senat szaleńców, humoreska ponura - utwór grany na deskach teatru "Ateneum" Kajtuś czarodziej powieść fantastyczna (Warszawa 1935, 1973, Kraków 2001), tę powieść dla dzieci i młodzieży Korczak dedykuje niespokojnym chłopcom. Recenzje: Stefan Rumelt (26 lutego 1935):... autor traktuje dzieci jak ludzi dorosłych, z pobłażliwością wtajemnicza w nieznane, poważne i nieważne sprawy dzieci. Jan Kott (31 grudnia 1935):... w książce jest świetnie podpatrzona psychologicznie prawda marzeń, przecież nie tylko dziecięcych... Także między innymi pisany w getcie Pamiętnik (w tomie 4 Wyboru pism, 1958), Po śmierci Janusza Korczaka ukazały się między innymi:. Wybór pism pedagogicznych (tom 1-2, ). Wybór pism (tom 1-4, ). Pisma wybrane (tom 1-4, 1978).