Dr inż. Bogusław Rzeźnicki

Transkrypt

1 ZMIANY W PRAWODAWSTWIE EUROPEJSKIM I POLSKIM W ZAKRESIE REJESTRACJI ORAZ OBROTU I STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM REJESTRACJI STREFOWYCH, WZAJEMNEGO UZNAWANIA ZEZWOLEŃ, IMPORTU RÓWNOLEGŁEGO ORAZ INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN Dr inż. Bogusław Rzeźnicki Dyrektor Dept. Hodowli i Ochrony Roślin Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie, Malgorzata.Surawska@minrol.gov.pl tel.: Wraz z decyzją z lipca 2002 r. o przyjęciu szóstego wspólnotowego programu działań na rzecz środowiska naturalnego na lata (6. EAP), Parlament Europejski i Rada uznały konieczność podjęcia dalszych działań na rzecz zmniejszenia wpływu pestycydów, w szczególności środków ochrony roślin, na zdrowie ludzi i na środowisko naturalne. Instytucje te podkreśliły potrzebę osiągnięcia przez poszczególne państwa członkowskie zrównoważonego stosowania pestycydów na ich obszarze i wskazały dwutorową drogę do osiągnięcia tego celu: opracowanie na poziomie wspólnotowym strategii tematycznej w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów, pełne wprowadzenie w życie założeń strategii, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych państw członkowskich, poprzez wydanie bądź zmianę odpowiednich aktów prawnych. Realizując postanowienia programu działań w dniu 12 lipca 2006 r. Komisja Europejska opublikowała Strategię tematyczną w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów wraz z projektem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz osiągnięcia zrównoważonego stosowania pestycydów. Głównym celem strategii jest zmniejszenie poziomu zagrożeń dla zdrowia ludzkiego oraz środowiska naturalnego związanych ze stosowaniem pestycydów, poprzez ich zrównoważone stosowanie, a także ograniczenie do niezbędnego minimum wykonywania zabiegów chemicznych w ochronie upraw. Tym samym podjęte zostały działania w celu opracowania lub zmiany aktów prawnych odnoszących się do środków ochrony roślin, które dotychczas koncentrowały się na ich wprowadzaniu do obrotu oraz badaniu żywności pod kątem obecności pozostałości substancji aktywnych, stosowanych w tych środkach. Prace legislacyjne (prowadzone od 2006 r.) dotyczyły przyjętych ostatecznie w 2009 r. regulacji tzw. pakietu pestycydowego obejmującego następujące akty prawne: 1. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE ustanawiającą ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów; 100

2 2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1107/2009 w sprawie wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin uchylające dyrektywy Rady 79/117/WE i 91/414/EWG; 3. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/127/WE, zmieniającą dyrektywę 2006/42/WE w odniesieniu do maszyn do stosowania pestycydów; 4. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1185/2009 w sprawie statystyki środków ochrony roślin. Niezależnie od powyższego, w wielu krajach członkowskich UE, w tym także w Polsce, wprowadzano krajowe rozwiązania prawne, jak również działania pozalegislacyjne, ograniczające ryzyko związane ze stosowaniem środków ochrony roślin. Zasady wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin, prowadzenia obrotu i ich stosowania oraz systemu kontroli w tym zakresie, w Polsce zostały uregulowane początkowo w ustawie z 1995 r. o ochronie roślin uprawnych, a następnie w ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. Jednakże biorąc pod uwagę szeroki zakres zmian przepisów prawnych wynikający z pakietu pestycydowego, a także dążąc do przejrzystości krajowych przepisów w tym zakresie, podjęto decyzję o opracowaniu nowego projektu ustawy o środkach ochrony roślin, który kompleksowo obejmować będzie sprawy odnoszące się do zagadnień rejestracji, obrotu i stosowania środków ochrony roślin. Natomiast obowiązująca ustawa o ochronie roślin będzie regulować obszar fitosanitarny i zdrowotności roślin (określony w odrębnych przepisach UE) oraz organizację Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Jednocześnie na rozdzielenie do odrębnych ustaw tych dwóch rozległych obszarów, wpłynęły prowadzone w UE prace zmierzające do zmiany przepisów fitosanitarnych w okresie najbliższych dwóch lat. Wdrożenie przepisów rozporządzenia 1107/2009 Zasady wydawania zezwoleń na wprowadzanie środków ochrony roślin do obrotu regulują przepisy rozporządzenia 1107/2009, ale także wydanych na podstawie art. 84 rozporządzeń wykonawczych, które określają m.in. wymagania dotyczące danych dla substancji czynnych, wymagania dotyczące danych dla środków ochrony roślin, jednolite zasady oceny i udzielania zezwoleń na środki ochrony roślin jak również wymagania w zakresie etykietowania środków ochrony roślin. Przepisy te, w znaczącym stopniu modyfikują procedurę dopuszczania do obrotu środków ochrony roślin, przede wszystkim poprzez: 1) ustanowienie trzech stref współpracy (północnej, centralnej i południowej) w zakresie rejestracji środków ochrony roślin. Polska w ramach strefy centralnej będzie współpracować z Belgią, Czechami, Niemcami, Irlandią, Luksemburgiem, Węgrami, Holandią, Austrią, Rumunią, Słowenią, Słowacją i Wielką Brytanią. 2) wprowadzenie mechanizmu wzajemnego uznawania zezwoleń na wprowadzanie środków ochrony roślin do obrotu pomiędzy państwami członkowskimi oraz ścisłej współpracy 101

3 państw członkowskich przy ocenie dokumentacji dotyczącej środków ochrony roślin, substancji czynnych, sejfnerów, synergetyków, składników obojętnych i adiuwantów; 3) wprowadzenie podziału pracy związanej z rozpatrywaniem wniosków pomiędzy państwami członkowskimi w ramach tej samej strefy (możliwość jednoczesnej rejestracji preparatu w danej strefie, przy czym wniosek będzie oceniany przez jeno państwo); 4) zmianę zakresu wymaganej dokumentacji dotyczącej środków ochrony roślin, substancji czynnych, sejfnerów, synergetyków, składników obojętnych i adiuwantów oraz zasad ich oceny; 5) zmianę kryteriów wydawania zezwoleń w ramach handlu równoległego, 6) skrócenie terminów rozpatrywania poszczególnych spraw, 7) wprowadzenie dodatkowych typów wniosków, które nie były dotychczas objęte przepisami dyrektywy Rady 91/414/EWG, tj: ocena środka ochrony roślin w strefie współpracy (pełnienie funkcji państwa oceniającego wniosek), uznanie zezwolenia wydanego w innym państwie członkowskim, zgłaszanie komentarzy do oceny dokonanej przez urząd innego państwa dokonującego oceny środka ochrony roślin, w ramach wniosku złożonego w strefie współpracy, ocena substancji czynnych, sejfnerów i synergetyków w zakresie wyznaczonym przez Komisję Europejską (pełnienie funkcji państwa sprawozdawcy), zgłaszanie komentarzy do oceny dokonanej przez urząd innego państwa dokonującego oceny substancji czynnych, sejfnerów i synergetyków w zakresie wyznaczonym przez Komisję Europejską, rejestracja adiuwantów, ocena porównawcza środków ochrony roślin zawierających substancje czynne kwalifikujące się do zastąpienia; opracowanie planów stopniowego wycofywania substancji czynnych objętych derogacją określoną w art. 4 ust. 7 rozporządzenia nr 1107/2009 tj. istotnych rolniczo substancji aktywnych, nie spełniających kryteriów zatwierdzenia. Wskazane powyżej zagadnienia określone w przepisach rozporządzenia mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Z uwagi na fakt, że treść rozporządzeń wspólnotowych nie może być precyzowana lub uzupełniana przepisami krajowymi, ustawa o środkach ochrony roślin wdrażać będzie jedynie przepisy dotyczące rejestracji wskazane w rozporządzeniu 1107/2009 w obszarze, jaki jest możliwy, tj: wyznaczenia MRiRW jako organu odpowiedzialnego za proces dopuszczania do obrotu środków ochrony roślin, wymagań i kryteriów upoważniania podmiotów do opracowywania ocen i raportów w procesie dopuszczania do obrotu środków ochrony roślin, organizacji Komisji do Spraw Środków Ochrony Roślin, 102

4 warunków organizacyjno-technicznych oraz procedury upoważnienia podmiotów do prowadzenia badań skuteczności działania środków ochrony roślin, wykazu substancji czynnych, których stosowanie w środkach ochrony roślin jest zabronione lub podlega ograniczeniom oraz zakres tych ograniczeń, mając na względzie stwarzane przez nie zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska, określenia krajowych środków ograniczających ryzyko, o których mowa w art. 36 ust. 3 rozporządzenia nr 1107/2009, które uwzględniane będą przy rozpatrywaniu wniosków o wydanie zezwoleń, w szczególności kryteriów, jakie powinny spełniać środki ochrony roślin aby mogło zostać wydane dla nich zezwolenie na wprowadzanie do obrotu, wynikające ze specyficznych warunków gospodarczych, środowiskowych lub społecznych Polski, mając na względzie ograniczanie ryzyka dla zdrowia ludzi lub zwierząt lub dla środowiska związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, wykazu zastosowań małoobszarowych, mając na względzie powierzchnię upraw poszczególnych gatunków roślin oraz występowanie organizmów szkodliwych w uprawach, wysokości oraz sposobu uiszczania opłat za czynności, związane z dopuszczaniem do obrotu środków ochrony roślin, mając na uwadze rzeczywiste koszty poszczególnych czynności oraz zapewnienie skutecznego uiszczenia tych opłat. Wprowadzone zmiany oraz znaczące skrócenie czasu przeznaczonego na rejestrację środków ochrony roślin, przyczynią się z do ujednolicenia rynku środków ochrony roślin w poszczególnych strefach oraz przyspieszą wprowadzanie nowych produktów na rynek, a także poprawią warunki ochrony upraw małoobszarowych. Wdrożenie postanowień dyrektywy 128/2009/WE Znaczna część obowiązków nakładanych na Polskę postanowieniami dyrektywy 2009/128/WE, jest realizowana poprzez działania wynikające z prawnych rozwiązań legislacyjnych określonych początkowo w ustawie z 1995 r. o ochronie roślin uprawnych a następnie w ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. Powyższe akty prawne umożliwiły: 1) utworzenie systemu obligatoryjnych, okresowych badań sprawności technicznej opryskiwaczy ciągnikowych i samobieżnych polowych i sadowniczych; 2) utworzenie systemu obligatoryjnych, okresowych szkoleń dla osób stosujących środki ochrony roślin w rolnictwie i w leśnictwie; 3) utworzenie systemu obligatoryjnych, okresowych szkoleń dla osób mających kontakt ze środkami ochrony roślin, w ramach wykonywania obowiązków związanych z obrotem lub konfekcjonowaniem tych środków; 4) nałożenie na użytkowników środków ochrony roślin obowiązku prowadzenia ewidencji zabiegów ochrony roślin, 103

5 5) określenie minimalnych odległości od określonych miejsc lub obiektów, w których można stosować środki ochrony roślin (w tym od powierzchni nieprzepuszczalnych, ujęć wody, wód powierzchniowych, pasiek, rezerwatów przyrody); 6) określenie warunków atmosferycznych w jakich można wykonywać zabiegi środkami ochrony roślin, z uwzględnieniem zabiegów wykonywanych przy użyciu agrolotniczego sprzętu do stosowania środków ochrony roślin; 7) wprowadzenie obowiązku uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie obrotu lub konfekcjonowania środków ochrony roślin; 8) określenie zasad stosowania środków ochrony roślin sprzętem agrolotniczym, w tym wprowadzenie zakazu stosowania takim sprzętem środków chwastobójczych, desykantów i środków ochrony roślin szczególnie szkodliwych dla zdrowia; 9) utworzenie systemu kontroli obrotu i stosowania środków ochrony roślin, obejmującego m.in. badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych oraz jakości tych środków znajdujących się w obrocie. Rozwiązania prawne, ograniczające ryzyko związane ze stosowaniem środków ochrony roślin, zostały zawarte także w innych aktach prawych z zakresu ochrony środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt. Nie mniej jednak, w celu zapewnienia pełnej zgodności prawa krajowego z postanowieniami tej dyrektywy niezbędne jest uzupełnienie obecnych ram prawnych w celu dalszego ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin poprzez nowe rozwiązania legislacyjne. Rozwiązanie ujęte w ustawie o środkach ochrony roślin, dotyczyć będą: 1) ustanowienia systemu obligatoryjnych szkoleń dla doradców świadczących usługi w zakresie ochrony roślin; 2) ograniczenia sprzedaży środków ochrony roślin przeznaczonych dla użytkowników profesjonalnych do osób posiadających stosowne przeszkolenie; 3) rozszerzenia zakresu sprzętu do stosowania środków ochrony roślin, podlegającego obligatoryjnym badaniom sprawności technicznej; 4) zasad wykonywania zabiegów ochrony roślin sprzętem agrolotniczym; 5) określania minimalnych odległości od określonych miejsc lub obiektów, w jakich można stosować środki ochrony roślin (przepisy te będą miały szczególne znaczenie dla ochrony środowiska wodnego); 6) zakazu stosowania środków ochrony roślin, które stwarzają szczególne zagrożenie dla zdrowia człowieka na terenach placów zabaw, żłobków, przedszkoli, szkół podstawowych, szpitali, stref ochronnych A wydzielonych na obszarach uzdrowisk lub obszarach ochrony uzdrowiskowej; 7) określania zasad postępowania przy wykonywaniu zabiegów ochrony roślin, w celu ograniczenia ryzyka powstania zagrożeń podczas tych czynności; 104

6 8) zakazu stosowania przez użytkowników nieprofesjonalnych środków ochrony roślin szczególnie szkodliwych dla zdrowia; 9) ustanowienia obowiązku stosowania przez użytkowników środków ochrony roślin zasad integrowanej ochrony roślin. Obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin przez wszystkich profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin począwszy od dnia 1 stycznia 2014 r. wynika z postanowień art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporządzenia nr 1107/2009. Artykuł 55 rozporządzenia nr 1107/2009/WE stanowi, że środki ochrony roślin muszą być stosowane zgodnie z przeznaczeniem. Właściwe stosowanie środków ochrony roślin obejmuje przy tym zgodność z postanowieniami dyrektywy 2009/128/WE, a od dnia 1 stycznia 2014 r. zgodność z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony roślin, o których mowa w art. 14 oraz załączniku III tej dyrektywy. Należy podkreślić, że ustawa o środkach ochrony roślin będzie wdrażała także postanowienia art. 14 ust. 4 dyrektywy 2009/128/WE, obligującego państwa członkowskie Unii Europejskiej do opisania w krajowych planach działania, w jaki sposób zapewnią, by ogólne zasady integrowanej ochrony roślin zostały wdrożone przez wszystkich profesjonalnych użytkowników do dnia 1 stycznia 2014 r. Ponadto, stosownie do art. 14 ust. 3 tej dyrektywy, państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny złożyć Komisji Europejskiej, do dnia 30 czerwca 2013 r., sprawozdanie dotyczące stworzenia profesjonalnym użytkownikom środków ochrony roślin warunków niezbędnych do wdrożenia zasad integrowanej ochrony roślin. W krajowych planach działania państwa członkowskie powinny także opisać, w jaki sposób będą wdrażały postanowienia art dyrektywy 2009/128/WE, dotyczące w szczególności: 1) ustanowienia systemu szkoleń dla profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin, dystrybutorów tych preparatów oraz doradców świadczących usługi w zakresie ochrony roślin; 2) podnoszenia świadomości ogółu społeczeństwa odnośnie środków ochrony roślin; 3) zapewnienia nadzoru nad stanem technicznym sprzętu do stosowania środków ochrony roślin, będącego w użytkowaniu; 4) ochrony środowiska wodnego i wody pitnej przed skażeniem środkami ochrony roślin; 5) ograniczenia stosowania środków ochrony roślin lub zagrożeń wynikających z ich stosowania na obszarach dostępnych dla szczególnie wrażliwych grup ludności oraz na obszarach cennych przyrodniczo; 6) wdrożenia zasad integrowanej ochrony roślin przez profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin; 7) monitorowania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin. Pełna realizacja postanowień dyrektywy 2009/128/WE, a także osiągnięcie głównych celów ustanowionych w krajowym planie działania wymagać będzie jednak wsparcia działań legislacyjnych poprzez działania pozalegislacyjne, w szczególności edukacyjne. 105