PRAWO FINANSOWE ĆWICZENIA NR 1 ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH PODSTAWOWE DEFINICJE I POJĘCIA

Transkrypt

1 Katedra Prawa Finansowego Wydział Prawa i Administracji UMCS PRAWO FINANSOWE ĆWICZENIA NR 1 ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH PODSTAWOWE DEFINICJE I POJĘCIA

2

3 Kto tworzy pieniądz?

4 Art. 227 ust. 1 Konstytucji RP Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

5 Kreacja pieniądza bezgotówkowego, rozumiana jako wprowadzanie do obiegu nowej siły nabywczej, dokonywana jest przez banki, które prowadzą działalność kredytową. Art. 2 ustawy Prawo bankowe Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

6 The Nixon Shock seria działań gospodarczych podejmowanych przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda Nixona w 1971 roku. Efektem tych działań było jednostronne anulowanie bezpośredniej wymienialności dolara amerykańskiego na złoto.

7 FIAT MONEY PIENIĄDZ FIDUCJARNY

8 Mikołaj Kopernik, Monetae cudendae ratio (Rozprawa o biciu monety) Gorszy pieniądz wypiera lepszy

9

10

11 ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO Art. 87 Konstytucji RP 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

12 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.)

13 Art. 1 UFP Ustawa określa: 1) zakres i zasady działania oraz organizację jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych; 2) zakres i zasady działania agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej i państwowych funduszy celowych; 3) zasady funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych w zakresie gospodarki finansowej; 4) zasady i tryb kontroli procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem; 5) zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne; 6) zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa;

14 7) zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego; 8) zasady i tryb sporządzania budżetu państwa w układzie zadaniowym; 9) zakres i szczegółowość oraz zasady i tryb planowania, uchwalania i wykonywania budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego; 10) szczególne zasady rachunkowości, planowania i sprawozdawczości obowiązujące w sektorze finansów publicznych; 11) zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz z innych źródeł zagranicznych; 12) zasady kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego oraz koordynacji kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych.

15 Czy ustawa o finansach publicznych może być nazwana konstytucją finansów publicznych? Czy wszystkie regulacje związane z finansami publicznymi muszą być zgodne z ustawą o finansach publicznych? Czy ustawa o finansach publicznych obejmuje całość finansów publicznych?

16 FINANSE OZNACZAJĄ CAŁOKSZTAŁT DZIAŁALNOŚCI OBEJMUJĄCEJ GOSPODAROWANIE ŚRODKAMI PIENIĘŻNYMI, a więc ich gromadzenie i wydatkowanie, a także wszystkie czynności z nimi związane DWUSTRONNOŚĆ FINANSÓW, z jednej strony finanse polegają na gromadzeniu środków pieniężnych, a z drugiej strony ich wydatkowanie

17 CELEM GROMADZENIA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH JEST GROMADZENIE UPRAWNIEŃ DO DYSPONOWANIA OKREŚLONĄ CZĘŚCIĄ PKB WYDATKOWANIE ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH OZNACZA ZAŚ REALIZACJE TYCH UPRAWNIEŃ PKB - produkt krajowy brutto pojęcie ekonomiczne oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. JEST TO SUMA WARTOSCI DÓBR I USŁUG WYTWO- RZONYCH W DANYM PAŃSTWIE W DANYM CZASIE

18 Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o sposobie obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto (Dz. U. z 2000 r. Nr 114, poz ze zm.). Art. 1. Ustawa określa sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto. Art. 2. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto, zwanego dalej "PKB", polega na oszacowaniu trzech równych co do wartości kategorii makroekonomicznych, określających PKB poprzez: 1) rozmiary działalności produkcyjnej, 2) końcowy rezultat działalności produkcyjnej, 3) sumę dochodów pierwotnych. Art PKB w przypadku, o którym mowa w art. 2 pkt 1, obliczany jest w cenach rynkowych i równa się sumie wartości dodanej krajowych jednostek produkcyjnych powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów. 2. PKB w przypadku, o którym mowa w art. 2 pkt 2, obliczany jest jako suma popytu finalnego, tj. spożycia, akumulacji oraz salda wymiany produktów z zagranicą. 3. PKB w przypadku, o którym mowa w art. 2 pkt 3, obliczany jest jako suma dochodów pierwotnych jednostek krajowych uzyskiwanych przez sektory instytucjonalne działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz dochodów pierwotnych netto sektora zagranica.

19 Art Prezes Głównego Urzędu Statystycznego oblicza średnią wartość PKB na jednego mieszkańca za okres ostatnich trzech lat dla obszarów określonych w trybie ust. 2 i ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie do dnia 31 października drugiego roku po roku kończącym okres ostatnich trzech lat, z zastrzeżeniem ust Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, obszary, o których mowa w ust. 1, z uwzględnieniem Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych na poziomie województw (NTS2) i podregionów (NTS3). 3. W pierwszych trzech latach obowiązywania ustawy Prezes Głównego Urzędu Statystycznego jest obowiązany do obliczenia i ogłoszenia szacunku PKB, o którym mowa w ust. 1: 1) za rok w terminie do dnia 31 grudnia 2000 r., 2) za lata w terminie do dnia 31 października 2001 r., 3) za lata w terminie do dnia 31 października 2002 r. Art. 7. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

20 FINANSE PUBLICZNE Cechą charakterystyczną pozwalającą mówić o finansach publicznych jest podmiot, który gromadzi i wydatkuje środki pieniężne. PAŃSTWO JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO właściwe metody gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych WŁADZTWO FINANSOWE, PRZYMUS PAŃSTWOWY REALIZACJA ZADAŃ PUBLICZNYCH

21 Art. 3 UFP Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności: 1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; 2) wydatkowanie środków publicznych; 3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 5) zarządzanie środkami publicznymi; 6) zarządzanie długiem publicznym; 7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

22 Art. 4 UFP [PODMIOTOWY ZAKRES USTAWY O FINANSACH PUBLICZNCH] 1. Przepisy ustawy stosuje się do: 1) jednostek sektora finansów publicznych; 2) innych podmiotów w zakresie, w jakim wykorzystują środki publiczne lub dysponują tymi środkami. 2. Przepisy dotyczące jednostek samorządu terytorialnego stosuje się odpowiednio do związków gmin i powiatów.

23 Czy dopuszczalne jest egzekwowanie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych przez podmioty nienależące do sektora finansów?

24 Orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych Zarówno w orzecznictwie komisji orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, jak i w doktrynie zarysowały się dwa przeciwstawne, szeroko argumentowane, stanowiska. Według pierwszego z nich, wymienione wyżej podmioty podlegają odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, o ile gospodarują środkami przekazanymi im przez jednostki sektora finansów publicznych (środkami publicznymi); według drugiego stanowiska - wymienionym podmiotom nie można przypisać tej odpowiedzialności, gdyż co do zasady nie mogą one gospodarować środkami publicznymi, ponieważ środki publiczne tracą swój publiczny charakter w momencie przekazania ich poza sektor finansów publicznych.

25 Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 168) Art Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają, z zastrzeżeniem art. 4a: 1) osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo organu zarządzającego podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, lub zarządzającego mieniem tych jednostek lub podmiotów; 2) kierownicy jednostek sektora finansów publicznych; 3) pracownicy jednostek sektora finansów publicznych lub inne osoby, którym odrębną ustawą lub na jej podstawie powierzono wykonywanie obowiązków w takiej jednostce, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych, z zastrzeżeniem ust. 2; 4) osoby wykonujące w imieniu podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, któremu przekazano do wykorzystania lub dysponowania środki publiczne, czynności związane z wykorzystaniem tych środków lub dysponowaniem tymi środkami.

26 Art. 31 UDFP 1. Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pieniężna; 4) zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. 2. Karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym doszło do tego naruszenia. 3. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 2, karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia. 4. Karę zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wymierza się na okres od roku do 5 lat.

27 Art. 25 UDFP 1. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest niezależna od odpowiedzialności określonej innymi przepisami prawa, z zastrzeżeniem ust. 2 i W razie wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie albo wykroczenie skarbowe, o czyn stanowiący równocześnie naruszenie dyscypliny finansów publicznych, postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych zawiesza się do czasu zakończenia postępowania karnego, postępowania w sprawie o wykroczenie albo postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe albo wykroczenie skarbowe. 3. W razie prawomocnego skazania za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie albo wykroczenie skarbowe, będące równocześnie naruszeniem dyscypliny finansów publicznych, wszczęte postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlega umorzeniu.

28 ŚRODKI PUBLICZNE Art. 5 UFP 1. Środkami publicznymi są: 1) dochody publiczne; 2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2; 4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

29 ŚRODKI PUBLICZNE Art. 216 ust. 1 Konstytucji RP Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie.

30 DOCHODY PUBLICZNE Art. 5 ust. 2 UFP Dochodami publicznymi są: 1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw; 2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych; 3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

31 4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności: a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, b) odsetki od środków na rachunkach bankowych, c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych; 5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych; 6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych; 7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji; 8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b.

32 PODATKI

33

34 Obciążenia fiskalne Polska na tle Europy

35 SKŁADKI składki na ubezpieczenie społeczne składki na ubezpieczenie społeczne rolników składki na ubezpieczenie zdrowotne składki na rzecz Funduszu Pracy składki na rzecz Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

36 PRZYCHODY BUDŻETU PAŃSTWA I JST Art. 5 ust. 1 UFP Środkami publicznymi są ( ): 4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: a) ze sprzedaży papierów wartościowych, b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych, d) z otrzymanych pożyczek i kredytów, e) z innych operacji finansowych; 5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł. 1a. Do przychodów budżetu państwa, o których mowa w ust. 1 pkt 4 lit. e, zalicza się także środki przekazane z rachunków depozytowych Ministra Finansów, o których mowa w art. 83a, na inne rachunki Ministra Finansów.

37 PRZYCHODY BUDŻETU PAŃSTWA I JST Przychody budżetu państwa i JST to środki publiczne o charakterze: zwrotnym, terminowym, nieostatecznym. Pobranie przychodów pozwala na zwiększenie wydatków, ale rodzi też konieczność zwrotu tych środków po pewnym czasie. Przeciwieństwem kategorii przychodów są dochody publiczne.

38 USTAWA BUDŻETOWA NA ROK 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r. Art Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 1, łączną kwotę podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa w wysokości tys. zł. 2. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 2, łączną kwotę wydatków budżetu państwa w wysokości tys. zł.

39 ŚRODKI PUBLICZNE - PRZEZNACZENIE Art. 6 ust. 1 UFP Środki publiczne przeznacza się na: 1) wydatki publiczne; 2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

40 ROZCHODY PUBLICZNE Art. 6 ust. 2 UFP Rozchodami publicznymi są: 1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; 2) wykup papierów wartościowych; 3) udzielone pożyczki i kredyty; 4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; 5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością; 6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.

41 DEFICYT/NADWYŻKA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Art. 7 UFP 1. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych. 2. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami tego sektora. [KONSOLIDACJA FINANSÓW PUBLICZNYCH]

42 PODRĘCZNIKI PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH materiały pomocnicze Prawo finansowe, red. R. Mastalski, E. Fojcik- Mastalska, Warszawa (wyd. II, wydawnictwo Wolters Kluwer) Podstawy finansów i prawa finansowego, red. A. Drwiłło, Warszawa (wyd. II, wydawnictwo Wolters Kluwer) E. Chojna-Duch, Podstawy finansów i prawa finansowego, Warszawa (wyd. II, wydawnictwo LexisNexis)

43 KOMENTARZE Finanse publiczne. Komentarz praktyczny, red. E. Ruśkowski, J. M. Salachna, Gdańsk (wydawnictwo ODDK) Nowa ustawa o finansach publicznych. Komentarz, red. E. Ruśkowski, J. M. Salachna, Gdańsk (wydawnictwo ODDK) Z. Ofiarski, K. Sawicka, W. Miemiec, M. Karlikowska, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Wrocław (wydawnictwo Presscom) L. Lipiec-Warzecha, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa (wydawnictwo WoltersKluwer)