Pożegnanie Bieruta, happening Niezależnego Zrzeszenia Studentów, 25 kwietnia. Fot. NAF dementi.

Transkrypt

1 Pożegnanie Bieruta, happening Niezależnego Zrzeszenia Studentów, 25 kwietnia. Fot. NAF dementi. Karnawał, czyli Śledzik na Świdnickiej, happening Pomarańczowej Alternatywy, 7 lutego. Fot. NAF dementi 4

2 WYSTAWA Tomasz Przedpełski Wrocław 89. Ostatni rok Peerelu Na tle wydarzeń sprzed dwudziestu lat jak i całej dekady lat osiemdziesiątych Wrocław jawi się jako miejsce szczególne. Zwany Twierdzą Wrocław lub Twierdzą»Solidarności«stanowił jeden z najsilniejszych w Polsce ośrodków opozycji antykomunistycznej. Rok 1989 nie przeszedł do historii Peerelu jako rok buntu. Był jednakże rokiem, który na politycznej mapie naszej części Europy zmienił wszystko. Był to bowiem rok zwyczajny i niezwyczajny zarazem. Rok ostatecznego upadku komunistycznej ideologii i jednocześnie czas rozmów Okrągłego Stołu. Rok postępującej agonii centralnie sterowanej gospodarki, ale i czas wyzwalania przedsiębiorczości Polaków. Rok ulicznych demonstracji, strajków i głodówek, ale także czas przełomowych dla Polski wyborów 4 czerwca, które zaowocowały powolnym demontażem systemu. Był to rok, który swoją dynamiką zdarzeń zaskoczył nawet samych architektów zmian. Śmiertelna choroba systemu, która w wymiarze politycznym rozpoczęła się wraz z narodzinami Solidarności, w ciągu siedmiu miesięcy po naszych na wpół demokratycznych wyborach zmieniła środkowoeuropejską mapę polityczną. Komunizm upadł we wszystkich byłych krajach bloku sowieckiego. W listopadzie wali się berliński mur, dwa tygodnie później w Pradze rozpoczyna się Aksamitna Rewolucja, w Bułgarii odchodzi pierwszy sekretarz komunistycznej partii Todor Żiwkow. W grudniu padają pierwsze strzały w rumuńskiej Tomişoarze, które zapowiadają upadek i śmierć rumuńskiego Geniusza Karpat, Nicolae Ceauşescu, a więzio- ny jeszcze niedawno Vaclav Havel zostaje prezydentem Czechosłowacji. Na tle wydarzeń sprzed dwudziestu lat jak i całej dekady lat osiemdziesiątych Wrocław jawi się jako miejsce szczególne. Zwany Twierdzą Wrocław lub Twierdzą»Solidarności«stanowił jeden z najsilniejszych w Polsce ośrodków opozycji antykomunistycznej. To właśnie w tamtych latach rodzi się legenda Wrocławia jako miasta nieujarzmionego, legenda personifikowana najczęściej w osobach swoich solidarnościowych przywódców: Władysława Frasyniuka, Piotra Bednarza czy Józefa Piniora. Ale także Kornela Morawieckiego, twórcy Solidarności Walczącej, najbardziej antykomunistycznej podziemnej organizacji niepodległościowej, a jednocześnie najbardziej zwalczanej przez władze części opozycji demokratycznej. To we Wrocławiu rodzą się inicjatywy niespotykane w polskim krajobrazie politycznym. Solidarność Polsko-Czechosłowacka przerzuca przez zieloną granicę zakazaną literaturę, spotyka się z czeskimi i słowackimi dysydentami. Często też występuje w ich obronie, organizując pomoc materialną. To w stolicy Dolnego Śląska działa Pomarańczowa Alternatywa, organizator ulicznych happeningów, która swoimi akcjami powodowała ośmieszenie i sprowadzenie do absurdu 5

3 Kolejka do apteki, marzec. Fot. Marek Koch Pożegnanie Bieruta, happening Niezależnego Zrzeszenia Studentów, 25 kwietnia. Fot. NAF dementi. 6

4 Jaruzelski musi odejść, manifestacja Solidarności Walczącej i Polskiej Partii Socjalistycznej-Rewolucja Demokratyczna, 22 czerwca. Fot. NAF dementi partyjno-państwową rzeczywistość schyłkowego Peerelu. To tu działa od 1982 r. jedyna w kraju Niezależna Agencja Fotograficzna Dementi dokumentująca najważniejsze, niezależne wydarzenia polityczne i społeczne miasta. To w naszym mieście także niezwykle prężenie działa Niezależne Zrzeszenie Studentów, Ruch Wolność i Pokój oraz wiele innych opozycyjnych organizacji. Fotografie z roku 1989 pokazują tę wyjątkowość Wrocławia w sposób znakomity. Ukazują demonstracje i strajki, ale, co równie ważne, pokazują też trudy życia codziennego. Bo ostatni, wrocławski rok Peerelu jak w soczewce ukazuje też gospodarczy upadek systemu. Szpalty oficjalnych gazet pełne są relacji z frontu nowej bitwy o handel. Brakuje bowiem wszystkiego: chleba, mleka, mięsa, benzyny, a nawet octu i zapałek. Jedynie od czasu do czasu dzienniki triumfalnie ogłaszają, gdzie można kupić enerdowskie ręczniki frotte lub chińskie trampki, by kilka stron dalej już w mniej optymistycznym tonie poinformować o planowanych na jesień i zimę wyłączeniach prądu. O tym, że inflacja w 1989 r. wyniesie 640 procent dowiemy się jednak później. Grudzień staje się formalnym, ale i w jakiejś mierze symbolicznym końcem Peerelu. Leszek Balcero- wicz ogłasza swój plan gospodarczy, a rząd Tadeusza Mazowieckiego cieszy się 95 procentowym zaufaniem społeczeństwa. Na mocy zmian w konstytucji powracamy do nazwy Rzeczpospolita Polska, usuwając jednocześnie zapisy o przewodniej roli PZPR i sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Czy był to zarazem początek Trzeciej Rzeczpospolitej? W tej materii nie ma do dziś pełnej zgody wśród historyków, publicystów i uczestników tamtych wydarzeń. Coraz częściej upatrują oni narodzin Niepodległej nie w konkretnym momencie dziejów, lecz w rozproszonym początku. Bo czy tym jedynym prologiem wolności były obrady Okrągłego Stołu, zwycięskie wybory 4 czerwca czy powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego? A może dopiero wyjazd z Polski ostatnich sowieckich żołnierzy lub pierwsze wolne wybory z października 1991 roku? Dwadzieścia lat temu wydarzenia roku 1989 nie były obchodzone jako święto doskonale radosne. Nie był to bowiem rok, w którym polskie społeczeństwo jak pamiętnego sierpnia 80 przeżyło swoiste katharsis. Niczego nie zaczynaliśmy od nowa, gdyż nie było zwycięstwa w otwartej bitwie, tylko w wyniku reglamentowanej rewolucji. Nie mogło być zatem inaczej. Ale i dzisiaj inaczej też nie jest. Nasza historia wciąż trwa. 7

5 Barykada przy ul. Kazimierza Wielkiego, 1 maja. Fot. Mieczysław Michalak Prywatny sklep wielobranżowy przy ul. Duboisa, 3 lipca. Fot. Mieczysław Michalak 8

6 Strajk studencki na Uniwersytecie Wrocławski, maj. Fot. NAF dementi Członkowie Wspólnoty Wolność i Pokój podczas głodówki protestacyjnej przeciwko niezarejestrowaniu Niezależnego Zrzeszenia Studentów, 26 maja. Fot. Mieczysław Michalak 9

7 Przed sklepem z dywanami przy ul. Oławskiej, listopad. Fot. Zbigniew Nowak Handel pod Halą Ludową, wrzesień. Fot NAF dementi 10

8 Demonstracja Solidarności Walczącej z okazji 8 rocznicy wprowadzenia stanu wojennego, 13 grudnia. Fot NAF dementi Współorganizacja i dofinansowanie projektu: Organizator wystawy: Europejskie Centrum Solidarności Ośrodek Pamięć i Przyszłość Samorządowa instytucja kultury prowadzona przez Miasto Wrocław Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Ośrodek Pamięć i Przyszłość jest członkiem inicjatywy organizacji pozarzą owych Razem 89 Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa www radaopwim.gov.pl Narodowe Centrum Kultury Miejsce i czas ekspozycji: Rynek przy pręgierzu, Otwarcie wystawy: 3 czerwca, godz