W krainie przyrody Chełm 2011

Transkrypt

1

2

3 W krainie przyrody Chełm 2011

4

5 5 Dzika przyroda, czyste powietrze i liczne tereny objęte ochroną to główne atuty powiatu chełmskiego. Niemal połowa powierzchni powiatu to obszary chronione, m.in. Strzelecki Park Krajobrazowy ze świetlistymi dąbrowami i malowniczymi łąkami oraz Chełmski Park Krajobrazowy z unikatowymi w skali kraju i Europy torfowiskami węglanowymi, które są ostoją rzadkich gatunków ptaków i roślin. Spotkać tu można wodniczkę, niewielkiego ptaka zagrożonego wyginięciem w skali globalnej. Torfowiska są jednym z nielicznych miejsc, gdzie występuje ostoja tego gatunku. Na terenie powiatu znajduje się również wiele pomników przyrody. Wśród nich jest jeden z najstarszych i największych w Polsce dąb szypułkowy Bolko w Hniszowie. Ziemia chełmska to nie tylko malownicze krajobrazy, osobliwości przyrodnicze, ale również obiekty historyczne i miejscowości mówiące o wielowiekowym współistnieniu różnych wyznań oraz tradycjach związanych z rzemiosłem ludowym. Są to miejsca, gdzie natura i bogactwo kulturowe przenikają się i uzupełniają, sprawiając, że zapamiętuje się je na całe życie. Poznanie różnorodności ekosystemów, gatunków zwierząt oraz osobliwości florystycznych powiatu chełmskiego umożliwiają wytyczone trasy Szlaku Kredą Pisanego. Podróżowanie odsłonami Szlaku: czerwoną, zieloną i niebieską to sposób na niezapomniany kontakt z naturą. Zapraszamy do krainy przyrody.

6 W krainie przyrody Odsłona czerwona

7 odsłona czerwona 7»» Rezerwat Przyrody Bachus»» Ścieżka Przyrodnicza Bachus»» Rezerwat Przyrody Serniawy»» Rezerwat Przyrody Stawska Góra»» Rezerwat Przyrody Torfowisko Sobowice»» Poleski Park Narodowy Rezerwat Przyrody Bachus został utworzony na terenie Chełmskiego Parku Krajobrazowego w gminie Sawin w celu zachowania wielogatunkowego lasu liściastego i mieszanego z dębem bezszypułkowym na granicy zasięgu. W drzewostanie oprócz dębów i sosen występują graby, brzozy i klony, a w obniżeniach terenu jesiony i olchy. Charakterystyczną cechą rezerwatu jest występowanie około 20 bezodpływowych lejków krasowych o powierzchni do kilkudziesięciu metrów kwadratowych i głębokości do jednego metra. Na uwagę zasługują rzadkie rośliny runa leśnego: groszek wschodniokarpacki, turówka leśna (żubrówka), widłak wroniec, podkolan biały oraz wawrzynek wilczełyko. Wśród drzew lub na obrzeżach lasu gniazdują następujące gatunki ptaków: bocian czarny, orlik krzykliwy, Osobliwości przyrodnicze»» bezodpływowe lejki krasowe Rezerwat Przyrody Bachus»» dwustuletnie dęby szypułkowe, ponad stuletnie olsze czarne Rezerwat Przyrody Serniawy»» dziewięćsił popłocholistny Rezerwat Przyrody Stawska Góra»» języczka syberyjska, strzępotek edypus Rezerwat Przyrody Torfowisko Sobowice»» torfowiska przejściowe, torfowiska węglanowe, unikalna flora i fauna ekosystemów wodno-torfowiskowych Poleski Park Narodowy Dziewicza Górka koło Chełma LR

8 8 w krainie przyrody Brzozowy las okolice Urszulina muchołówka białoszyja, żuraw, droździk, dzięcioł białogrzbiety. Najciekawszą grupą ssaków spotykanych na terenie Rezerwatu Przyrody Bachus są nietoperze. Trzy z rozpoznanych gatunków są zagrożone wyginięciem: borowiaczek, mroczek posrebrzany, nocek Bechsteina. Żerują tu również: bobry europejskie, jelenie, sarny, dziki, borsuki, lisy, zające. Zapoznanie się z siedliskami leśnymi oraz florą i fauną występującą w Rezerwacie umożliwia Ścieżka Przyrodnicza Bachus. Rozpoczyna się ona w odległości około 3 km na północny-zachód od centrum Sawina przy drodze asfaltowej prowadzącej w kierunku miejscowości Chutcze. Na trasie o długości 4,5 km ustawione są tablice edukacyjne.

9 odsłona czerwona 9 LR Rezerwat Przyrody Serniawy położony jest w niewielkim kompleksie leśnym pomiędzy wsiami Chutcze i Serniawy (gmina Sawin). Rezerwat utworzono w celu ochrony łęgu olszowo-jesionowego i grądu niskiego pochodzenia naturalnego. Walory krajobrazowe rezerwatu podnosi malowniczy strumyk o niezwykle krętym korycie. Wśród drzew budujących drzewostan na uwagę zasługują ponad dwustuletnie dęby szypułkowe oraz ponad stuletnie olsze czarne. Na terenie rezerwatu 14 gatunków roślin objętych jest ochroną prawną, a 11 zaliczanych na niżach do rzadkich. W runie masowo rośnie rzadki na Lubelszczyźnie bluszcz pospolity. Awifaunę reprezentują m.in. orlik krzykliwy, muchołówki: mała i białoszyja, jastrząb.

10 10 w krainie przyrody PB Rezerwat Przyrody Torfowisko Sobowice Sarny, okolice Chełma

11 odsłona czerwona 11 PB Rosiczka okrągłolistna LR JB Oczeret jeziorny

12 12 w krainie przyrody Rdest wężownik Języczka syberyjska PK GZ JB Torfowisko węglanowe

13 odsłona czerwona 13 GZ Stawska Góra

14 14 w krainie przyrody Rezerwat Przyrody Stawska Góra położony jest w pobliżu miejscowości Staw (gmina Chełm). Jest najstarszym rezerwatem przyrody na ziemi chełmskiej; został utworzony w 1956 r. Zajmuje wierzchowinową część góry Czubatki jednego ze wzgórz tworzących Pagóry Chełmskie. Pomimo tego, iż ma jedynie powierzchnię 4 hektarów, stwierdzono tu występowanie aż 216 gatunków roślin naczyniowych, z których 30 ma status rzadkich, a 6 objętych jest ochroną ścisłą. Są to: zawilec wielkokwiatowy, miłek wiosenny, dziewięćsił bezłodygowy, orlik pospolity, dziewięćsił popłocholistny, wisienka stepowa. Jest to rezerwat chroniący roślinność stepową. Główny bohater wśród roślin dziewięćsił popłocholistny ma tylko cztery stanowiska w kraju. W rezerwacie naliczono 330 gatunków motyli. Poleski Park Narodowy został utworzony na terenie gmin: Wierzbica, Urszulin i Hańsk. Obszar Parku określany jest jako namiastka tundry i lasotundry, najbardziej wysuniętej w Europie na południowy-zachód. Charakterystycznymi formacjami roślinnymi dla Poleskiego PN są torfowiska, a szczególnie PK Leśne skarby Okolice Podgórza

15 odsłona czerwona 15 torfowiska przejściowe powstałe w wyniku zarastania jezior i tworzące spleję oraz torfowiska węglanowe. Unikalna flora ekosystemów wodno-torfowiskowych to jeden z najcenniejszych walorów Parku. Na terenie powiatu chełmskiego pod względem przyrodniczym wyróżnia się Bagno Bubnów, Bagno Staw oraz okolice miejscowości Karczunek. Szczególną wartość stanowi występowanie wodniczki. Cała światowa populacja tego gatunku liczy około 20 tys. samców i jest rozmieszczona na 50 stanowiskach w 7 krajach. Na Bagnie Bubnów stwierdzono występowanie ponad 300 śpiewających samców. Jest to Wróbel JB LR JB Paź królowej

16 16 w krainie przyrody obszar specjalnej ochrony ptaków w sieci Natura Ostoja wodniczki położona jest w górnej części Doliny Włodawki. Są to torfowiska niskie o charakterze węglanowym, porośnięte głównie kłocią wiechowatą. Na obu bagnach występuje wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin np.: goździk pyszny, goryczka wąskolistna i gorzkawa, kosatka kielichowa, kosaciec syberyjski, groszek błotny, nasięźrzał pospolity, storczyki. Wśród ptaków lęgowych oprócz wodniczki obserwować można uszatkę błotną, bąka, derkacza, błotniaki: stawowego, łąkowego i zbożowego oraz kropiatkę, zielonkę, żurawia, dubelta. Rezerwat Przyrody Torfowisko Sobowice jest najmłodszym rezerwatem utworzonym w 2004 r. na terenie gminy Chełm. Przedmiotem ochrony są unikatowe źródliskowe torfowiska kopułowe z charakterystyczną sekwencją osadów torfowo-węglanowych oraz mozaiki zbiorowisk torfowiskowej i ciepłolubnej z licznymi chronionymi i rzadkimi gatunkami flory i fauny. Jest to torfowisko bogate w rośliny chronione. Istnieją tu warunki do występowania 21 gatunków objętych ochroną całkowitą i 8 gatunków objętych częściową ochroną. Spośród nich 10 nie występuje na pozostałych torfowiskach. Są to: brzoza niska, wierzba lapońska, pluskwica europejska, tojad dziubaty, powojnik prosty, wisienka stepowa, naparstnica zwyczajna oraz mieczyk dachówkowaty. Na terenie rezerwatu swoje stanowisko posiada jeden z najrzadszych motyli strzępotek edypus. Zawilec wielkokwiatowy

17 odsłona czerwona 17 GZ

18 18 w krainie przyrody Mech GZ JB Lipa drobnolistna w Stawie Dziewięćsił popłocholistny

19 odsłona czerwona 19 Kalina koralowa JB JB GZ GZ Pełnik europejski Rzekotka drzewna

20 20 w krainie przyrody Ważne wydarzenia»» Nadbużańskie Święto Pszczoły w Okszowie, gmina Chełm cykliczna impreza plenerowa (pierwsza niedziela czerwca) dla miłośników miodu i produktów pszczelarskich oraz producentów miodu»» Jarmark Pawłowski w Pawłowie, gmina Rejowiec Fabryczny cykliczna impreza plenerowa (pierwsza niedziela sierpnia) organizowana na wzór staropolskich jarmarków w celu kultywowania bogatych tradycji rzemiosła pawłowskiego (garncarstwo, bednarstwo). Młode błotniaki stawowe LR PŁ / ZLPK Lejek krasowy

21 odsłona czerwona 21 Stołpie z lotu ptaka Warto odwiedzić Atrakcje odsłony czerwonej skierowane są nie tylko do miłośników przyrody, ale także do osób interesujących się zabytkami i dziedzictwem kulturowym. W powiecie chełmskim warto zobaczyć: Kościół pw. Chrystusa Pana Zbawiciela w Podgórzu, wieżę obronną w Stołpiu, Kościół parafialny w Czułczycach, zespół sakralny w Sawinie, zespół parkowo-dworski w Chylinie, Kościół pw. św. Małgorzaty z dzwonnicą i cmentarzem kościelnym w Olchowcu, skansen w Siedliszczu, zespół pałacowo-parkowy w Kaniem, Izby: Garncarska i Bednarska w Pawłowie, ośrodek bednarski Pawłowianka w Rejowcu Fabrycznym, Pałac Ossolińskich w Rejowcu. PB PB Wieża obronna w Stołpiu

22 W krainie przyrody Odsłona zielona

23 odsłona zielona 23 Osobliwości przyrodnicze»» torfowiska węglanowe, mozaika siedlisk, starzec wielkolistny, storczyki, dwulistnik muszy, kłoć wiechowata, rośliny kserotermicze, kosaciec syberyjski, ginące turzyce, żółw błotny, wodniczka, derkacz, ponad 800 gatunków motyli - Chełmski Park Krajobrazowy»» pomnik przyrody dąb szypułkowy Bolko - Hniszów Rezerwat Przyrody Bagno Serebryskie PB»» Chełmski Park Krajobrazowy»» Rezerwat Przyrody Bagno Serebryskie»» Rezerwat Przyrody Roskosz»» Rezerwat Przyrody Brzeźno»» Ścieżka Przyrodnicza Motylowe łąki»» Ścieżka przyrodnicza Bagno Serebryskie»» Punkt edukacyjny»» Ścieżka Przyrodnicza Stańków»» Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Brzeźnie»» Ścieżka Przyrodnicza Meandry Bugu»» Pomnik przyrody dąb szypułkowy Bolko Chełmski Park Krajobrazowy został utworzony w celu zachowania specyficznego krajobrazu Polesia Wołyńskiego tj. naturalnego ukształtowania terenu z rzadkimi formami krasu kredy piszącej, mozaiki siedlisk torfowisk węglanowych i muraw kserotermicznych, ekosystemów leśnych i łąk. Skutkuje to występowaniem aż 1085 gatunków roślin naczyniowych, z czego 58 jest objętych ochroną gatunkową oraz 190 gatunków zwierząt prawnie chronionych. Na dużych obszarach zachowały się mokradła, w tym najcenniejsze, unikalne w skali kraju i Europy torfowiska węglanowe. Powstały one w obniżeniach u stóp kredowych pagórków. Odmienność flory i fauny zawdzięczają nietypowemu, jak dla terenów bagiennych, zasadowemu odczynowi torfów. Na terenie Chełmskiego Parku Krajobrazowego

24 24 w krainie przyrody Rozlewisko Bugu Dąb Bolko w Hniszowie GZ

25 odsłona zielona 25 GZ utworzono trzy torfowiskowe rezerwaty przyrody: Brzeźno, Bagno Serebryskie, Roskosz oraz w okolicach Zawadówki Torfowisko Sobowice. W krajobrazie torfowisk dominują szuwary turzycowe. Z wyjątkiem Rezerwatu Torfowisko Sobowice większość powierzchni zajmują łany kłoci wiechowatej. Na tak rozległych powierzchniach roślina ta nie występuje nigdzie w Polsce. Obrzeża kłociowisk porastają ginące gatunki turzyc: Buxbauma, Davalla, marzyca ruda. Na torfowiskach odnotowano 550 gatunków roślin naczyniowych, z czego 43 podlega ochronie prawnej. Zaobserwowano tutaj 150 gatunków ptaków. Dla ornitologów symbolem torfowisk jest ptak zagrożony wyginięciem w skali świata wodniczka. Różnorodność flory torfowisk sprzyja występowaniu blisko 800 gatunków motyli. Kilkanaście z nich ma tu jedyne znane w Polsce stanowiska, m.in.: przeplatka aurinia, czerwończyk nieparek, modraszki: telejus, nausitous, alkon, strzępotek soplaczek, paź królowej. Chełmskie Torfowiska Węglanowe zakwalifikowano do obszarów Natura 2000.

26 26 w krainie przyrody Największą powierzchnię (ok. 44%) w Chełmskim Parku Krajobrazowym zajmują zróżnicowane kompleksy leśne w okolicy Czułczyc i Żalina. Lasy te charakteryzują się ogromną różnorodnością siedliskową, gdyż występuje tu 13 spośród 15 niżowych siedlisk leśnych, np.: las świeży, ols, las wilgotny, las mieszany bagienny. Do najciekawszych zbiorowisk leśnych należą grądy. Na suchszym podłożu występują świetliste dąbrowy, a na mniej żyznych siedliskach bory mieszane świeże. Rezerwaty przyrody: Bagno Serebryskie (gmina Chełm, gmina Ruda-Huta), Brzeźno (gmina Dorohusk, gmina Chełm), Roskosz (gmina Dorohusk, gmina Kamień) Przedmiotem ochrony w tych rezerwatach jest zachowanie niezwykle rzadkiego typu torfowisk niskich, tzw. węglanowych oraz związanych z nimi ginących, chronionych i bardzo rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Pośród wspomnianych łanów kłoci wiechowatej rozrzucone są wysepki z murawami kserotermicznymi. Taka mozaika typowych zbiorowisk torfowiskowych i kserotermicznych jest zjawiskiem niezwykle rzadkim i wyjątkowym w skali Europy. Osobliwościami florystycznymi tego terenu są: starzec wielkolistny, języczka syberyjska i dwulistnik muszy. Starzec wielkolistny występuje tylko na trzech stanowiskach w Polsce. Ciekawostką jest iż dorasta do 1,5 m i może żyć nawet 30 lat. Języczka syberyjska występuje jedynie na 5 stanowiskach w kraju. Oprócz wymienionych można tutaj spotkać grupę roślin wpisanych do Polskiej czerwonej księgi roślin np.: obuwik pospolity, tłustosz pospolity i dwubarwny, buławnik czerwony oraz rzadkich np.: kosaciec syberyjski, kruszczyk błotny, pełnik europejski, zerwa kulista, storczyk krwisty. Przy nasypach dróg czy zboczach wzniesień kredowych można spotkać: wisienkę stepową, miłka wiosennego, astra gawędkę. Wiosenna Gotówka

27 odsłona zielona 27 PB

28 28 w krainie przyrody Bardzo interesujący jest świat owadów, wśród których na szczególną uwagę zasługują motyle: mieniak tęczowiec i strużnik, szlaczkoń szafraniec i erate, czerwończyk nieparek i fioletek, przeplatka aurinia, modraszki. Torfowiska węglanowe koło Chełma mają również bardzo duże znaczenie jako siedliska zwierząt kręgowych. Wśród ptaków, oprócz wspomnianej wcześniej wodniczki, występują: dubelt, derkacz, błotniak łąkowy i stawowy, żuraw, kulik wielki, bąk, podróżniczek, dziwonia i wiele innych. Gniazdują na tym terenie 83 gatunki ptaków. Obszar wymienionych rezerwatów przyrody to doskonałe siedlisko dla 10 gatunków płazów. Do rzadszych należą: kumak nizinny oraz ropuchy: zielona i paskówka. Gromadę gadów reprezentuje niezwykle rzadki żółw błotny, mogący osiągać wiek ok. 100 lat. Poznanie walorów przyrodniczych Chełmskiego Parku Krajobrazowego umożliwiają ścieżki przyrodnicze wyposażone w tablice informacyjne. Ścieżka Przyrodnicza Motylowe łąki zlokalizowana jest na północny-zachód od miejscowości Brzeźno, w bliskim sąsiedztwie Rezerwatu Przyrody Brzeźno. Przeznaczona jest dla turystyki pieszej. Celem jej utworzenia jest zapoznanie PK GZ Krajobraz wiosenny Kosaciec syberyjski

29 odsłona zielona 29 LR Rozlewisko Bugu

30 30 w krainie przyrody GZ JB Pasikonik zielony i dziewanna Goździk kropkowany społeczeństwa z walorami przyrodniczymi torfowisk węglanowych ze szczególnym uwzględnieniem motyli. Ścieżka rozpoczyna się przy Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Brzeźnie. Na trasie ścieżki wyznaczono 11 przystanków zaopatrzonych w tablice informacyjne. Ścieżka Przyrodnicza Bagno Serebryskie przebiega przez Rezerwat Przyrody Bagno Serebryskie i ma długość 4,5 km. Trasa rozpoczyna się przy Domu Pomocy Społecznej w Nowinach, a kończy w miejscowości Koza Gotówka. Na trasie znajduje się wieża widokowa. Ścieżka umożliwia poznanie ekosystemu torfowisk niskich typu węglanowego. Przy trasie z Chełma do Dorohuska, po prawej stronie przed stacją benzynową utworzony jest punkt edukacyjny, wyposażony w tablice edukacyjne z informacjami o walorach, zagrożeniach i ochronie torfowisk węglanowych. Ścieżka Przyrodnicza Stańków zlokalizowana jest na terenie gminy Chełm w południowo zachodniej części Chełmskiego Parku Krajobrazowego. Przygotowano dwie wersje długości ścieżki: 2 km i 6 km. Trasa rozpoczyna się przy zbiorniku Stanków, a kończy w miejscowości Nowiny. Umożliwia poznanie ekosystemów: wodnego i leśnego oraz zasad prowadzenia gospodarki leśnej.

31 odsłona zielona 31 Modraszek Zaskroniec zwyczajny JB GZ JB Żurawie na pierzowisku w okolicach Pławanic

32 32 w krainie przyrody LR Zalew Stańków Okolice Brzeźna

33 odsłona zielona 33 Wodniczka LR JB JB Wschód słońca Chełmski Park Krajobrazowy

34 34 w krainie przyrody GZ Kaczka krzyżówka Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Brzeźnie powstał ze względu na sąsiedztwo z unikalnymi na skalę Europy torfowiskami węglanowymi. Prowadzone są w nim zajęcia dydaktyczne dla różnych grup wiekowych i zawodowych z zakresu edukacji środowiskowej. Najczęściej są one łączone z zajęciami terenowymi. Ścieżka Przyrodnicza Meandry Bugu rozpoczyna się na skraju parku podworskiego w Hniszowie, ma ok. 5 km długości. Po drodze można podziwiać pomnik przyrody dąb Bolko, przejść nad brzeg rzeki Bug aż do wzniesienia, z którego można zachwycać się malowniczymi nadbużańskimi krajobrazami. Ze względu na szczególne walory przyrodnicze teren ten został włączony do europejskiej sieci Natura 2000 jako Dolina Środkowego Bugu. Pomnik przyrody dąb szypułkowy Bolko w Hniszowie. Niegdyś był tutaj folwark i dwór, a obok piękny park, który częściowo przetrwał do naszych dni. W Hniszowie znajduje się największe na ziemi chełmskiej skupisko drzew pomni-

35 odsłona zielona 35 JB Polowiec szachownica ków przyrody. Najokazalszy z nich jest mocarny dąb Bolko, który pamięta przemarsze kozacko-tatarskich wojsk Bohdana Chmielnickiego i Tuhaj-beja. Drzewo ma obwód ponad 9 metrów i rozpiętość korony ok. 30 metrów. Rangę drzew pomnikowych ma jeszcze kilka dębów szypułkowych, jesion wyniosły, brzoza brodawkowata, iglicznia trójcierniowa (glediczja). Ten ostatni gatunek jest niezwykle interesujący z racji na to, iż na terenie powiatu chełmskiego rośnie tylko kilka okazów. Jest to drzewo z rodziny bobowatych pochodzące z Ameryki Północnej. Storczyk krwisty GZ

36 36 w krainie przyrody Warto odwiedzić Malowniczy teren Chełmskiego Parku Krajobrazowego i dorzecza Bugu jest bogaty w miejsca historyczne i obiekty świadczące o wielowiekowej spuściźnie tradycji i kultury zamieszkującej tu od wieków społeczności. W powiecie chełmskim warto zobaczyć: zespół pałacowoparkowy w Srebrzyszczu, zespół dworsko-parkowy w Świerżach, Pałac Suchodolskich w Dorohusku, izbę regionalną w Turce, Kościół w Pławanicach. Błotniak łąkowy

37 odsłona zielona 37 Ważne wydarzenia Bolkowanie i Nadbużańska Akademia Smaku dwudniowa impreza cykliczna (połowa sierpnia), organizowana z okazji imienin dębu "Bolko". Żółw błotny JB JB JB Podgrzybek brunatny

38 W krainie przyrody Odsłona niebieska

39 odsłona niebieska 39 Świtezianka dziewica»» Strzelecki Park Krajobrazowy»» Rezerwat Przyrody Siedliszcze»» Rezerwat Przyrody Liski»» Ścieżka Przyrodnicza Lasy Strzeleckie»» Ścieżka Przyrodnicza Starorzecze Bugu»» Rezerwat Przyrody Żmudź»» Rezerwat Przyrody Wolwinów»» Źródliska w Majdanie Nowym»» Ścieżka przyrodniczo-historyczna Spacerkiem po okolicach Sielca JB Osobliwości przyrodnicze»» naparstnica zwyczajna, wawrzynek wilczełyko, największe zagęszczenie ptaków drapieżnych w Polsce Strzelecki Park Krajobrazowy»» orlik krzykliwy Rezerwat Przyrody Siedliszcze»» sosna matczańska, muchołówka białoszyja Rezerwat Przyrody Liski»» groszek szerokolistny, unikalny, naturalny charakter Bugu Ścieżka Przyrodnicza Starorzecze Bugu»» len złocisty, unikalne formy erozyjne Rezerwat Przyrody Żmudź Strzelecki Park Krajobrazowy położony jest na terenie Polesia Wołyńskiego i Wyżyny Lubelskiej w obszarze Obniżenia Dubienki i Grzędy Horodelskiej po lewej stronie Bugu. Administracyjnie zajmuje gminy: Horodło, Hrubieszów, Dubienka i Białopole. Jest to park typowo leśny. Różne ekosystemy leśne stanowią ponad 60% obszaru Parku, a w dolinach rzecznych większe powierzchnie zajmują użytki rolne. Wśród siedlisk leśnych dominuje las świeży. Niezmiernie ważnym elementem krajobrazu jest rozległa dolina Bugu. Jest to jedyna tak duża rzeka w Europie mająca na całej swej długości charakter naturalny. Lasy Strzeleckie

40 40 w krainie przyrody charakteryzują się wielogatunkowością i wielopiętrowością, czyli bogactwem drzewostanu, podszytu i runa. W składzie gatunkowym drzewostanów dominuje sosna z dużym udziałem dębu. Domieszkę stanowią: brzoza, osika, olsza, jesion, jawor, lipa i modrzew. W Parku 35 gatunków roślin objętych jest ochroną gatunkową. Są to między innymi: obuwik pospolity, mieczyk dachówkowaty, naparstnica zwyczajna. W grądach spotykane są: podkolan biały, listera jajowata lilia złotogłów, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko. W runie w maju łanowo kwitnie na niebiesko barwinek pospolity. W świetlistych dąbrowach można spotkać storczyka kukawkę, pluskwicę europejską, koniczynę wielkokłosową. Na łąkach rosną: brzoza niska, goździk pyszny, zerwa kulista, czosnek kątowaty. W Strzeleckim Parku Krajobrazowym jest największe zagęszczenie ptaków drapieżnych w Polsce. Występują tu: orliki krzykliwe, myszołowy, jastrzębie oraz muchołówki: mała i białoszyja, strumieniówka, dziwonia, jarząbek, dzięcioł średni, gołąb siniak. Na starorzeczach Bugu występują liczne ptaki wodno-błotne. Lasy Strzeleckie, Dolina Środkowego Bugu i Dolina Dolnego Bugu zostały zakwalifikowane jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Orlik krzykliwy OB / ZLPK Rezerwat Przyrody Siedliszcze powstał w celu ochrony stanowiska lęgowego orlika krzykliwego. Jest to rzadki ptak z rodziny jastrzębiowatych, mający rozpiętość skrzydeł do 1,8 m i masę do 1,6 kg. Rezerwat stanowi fragment ponad 120-letniego grądu niskiego z niewielkim udziałem łęgu jesionowo-olchowego oraz olsu. W drzewostanie dominują: dąb szypułkowy, jesion wyniosły, olsza czarna. Wiele jesionów i dębów osiąga wymiary drzew pomnikowych. Otoczenie rezerwatu stanowią rozległe łąki doliny Wełnianki, które są bazą żerowiskową orlików.

41 odsłona niebieska 41 Rozlewisko Bugu PB

42 42 w krainie przyrody Rusałka pawik JB JB Zawilce gajowy i żółty Jaszczurka żyworodna Jesień w lesie

43 odsłona niebieska 43 PK JB Poranna rosa JB JB Żaba wodna

44 44 w krainie przyrody Rezerwat Przyrody Liski ma charakter leśny, położony jest w centralnej części dużego kompleksu Lasów Strzeleckich. Ochroną objęto dojrzały drzewostan dębowo-sosnowy, stanowiący mozaikę grądu, boru mieszanego i świetlistej dąbrowy. Występuje tutaj lokalny ekotyp sosny tzw. matczańskiej z dachówkowato wykształconą korą. Charakterystycznym ptakiem rezerwatu jest muchołówka białoszyja osiągająca tutaj rekordowe zagęszczenie par lęgowych. Ścieżka Przyrodnicza Lasy Strzeleckie zaczyna się przy pałacu myśliwskim Zamoyskich w Maziarni Strzeleckiej, prowadzi przez różne typy siedlisk leśnych i kończy się w szkółce leśnej. Trasa przebiega przez teren gminy Białopole w centralnej części Strzeleckiego Parku Krajobrazowego i ostoi ptasiej Lasy Strzeleckie. Ma długość 3 km i jest oznakowana ośmioma tablicami informacyjnymi, które pozwalają poznać rzadkie gatunki leśnej flory i fauny. GZ JB Runo leśne Dzwonek skupiony

45 odsłona niebieska 45 LR Nadbużańska jesień

46 46 w krainie przyrody GZ Polowiec szachownica Nadbużański świt

47 odsłona niebieska 47 LR Narodziny tęczy LR

48 48 w krainie przyrody Łąka w dolinie Bugu Ścieżka Przyrodnicza Starorzecze Bugu zlokalizowana jest w dolinie Bugu na terenie gminy Dubienka. Część jej trasy prowadzi wzdłuż Bugu i starorzecza, część przez bogate florystycznie łąki kośne. Ścieżkę można przebyć pieszo lub rowerem, jej długość wynosi 5 km. Rozpoczyna się ona i kończy przy ośrodku letniskowym w Starosielu. Na początku ścieżka biegnie polną drogą między łąkami o niezwykłej kolorystyce i bogatym składzie gatunkowym (np.: kocanki piaskowe, oman łąkowy, szałwia łąkowa, mydlnica lekarska i inne) i prowadzi do malowniczo położonej rzeki Bug z wykształconymi tarasami, pięknymi starorzeczami i lasami łęgowymi. Wśród roślin spotykanych po trasie występuje groszek szerokolistny wymieniony w Polskiej czerwonej księdze roślin. Rośnie na brzegach zarośli i na silnie nasłonecznionych murawach, jest byliną o długich pędach płożących się lub pnących po krzewach i o dużych różowych kwiatostanach. W dolinie Bugu gnieżdżą się m.in. bąk, rybitwa białowąsa, rybitwa biało-

49 odsłona niebieska 49 GZ skrzydła, czapla siwa, zimorodek i brzegówka. Wśród zanikających w Polsce lasów łęgowych występują: pokrzewka, potrzos, rokitniczka, a w trzcinowiskach: kokoszka, łabędź niemy, łyska, krzyżówka. W wodach starorzecza rosną: grążel żółty, grzybienie białe, strzałka wodna. Rezerwat Przyrody Żmudź położony w odległości około kilometra od miejscowości Żmudź. Głównym celem ochrony jest zachowanie unikalnych form erozyjnych, jakie występują na stokach zbudowanych ze skał kredowych oraz bogatego w gatunki stanowiska roślin kserotermicznych. Występują tu 122 gatunki roślin naczyniowych, wśród których 7 objętych jest ochroną ścisłą (powojnik prosty, pluskwica europejska, zawilec wielkokwiatowy, miłek wiosenny, goryczka krzyżowa, buławnik wielkokwiatowy, len złocisty). Len złocisty ma tutaj najbogatsze stanowisko w kraju.

50 50 w krainie przyrody GZ JB GZ Miłek wiosenny Mak polny Czarcikęsik Kluka

51 odsłona niebieska 51 JB Myszołów zwyczajny

52 52 w krainie przyrody LD / ZLPK GZ Puszczyk Bocian biały Rezerwat Przyrody Wolwinów jest jedynym rezerwatem przyrody położonym w granicach administracyjnych miasta Chełma. Zajmuje niewielką powierzchnię (1,12 ha) w obrębie kompleksu leśnego Borek przy drodze prowadzącej z Chełma do Hrubieszowa. Szczególnym przedmiotem ochrony jest śródleśna polanka, na której występują m.in. wisienka stepowa, gorysz alzacki i pięknie kwitnąca lilia złotogłów. Źródliska w Majdanie Nowym znajdują się tu wąwozy przecinające wysoczyznę oraz grodzisko wczesnośredniowieczne z mało widocznymi trzema pierścieniami wałów. Warto zobaczyć pomnik przyrody niszę źródłową z siedmioma źródłami, zajmującą powierzchnię 0,64 ha. Ścieżka przyrodniczo-historyczna Spacerkiem po okolicach Sielca została wytyczona przez gminę Leśniowice. Można ją pokonać pieszo lub na rowerze. Przebiega przez obszar Działów Grabowieckich, a jej atrakcją jest Las Kumowski z dorodnymi dębami oraz stanowiskami buczyny. Spacerując po ścieżce można zwiedzić zabytki kultury: siedemnastowieczne ruiny zamku otoczone parkiem i dwór z XIX wieku w Sielcu oraz klasycystyczny kościół w Kumowie Plebańskim.

53 odsłona niebieska 53 Dzierzba gąsiorek GZ JB JB Mieszkaniec łąki Rzeżucha łąkowa

54 54 w krainie przyrody Warto odwiedzić Turyści podróżujący szlakami odsłony niebieskiej mogą odnaleźć miejscowości mówiące o współistnieniu różnych wyznań i przenikaniu się historii i tradycji. W powiecie chełmskim warto zobaczyć: Kościół pw. św. Michała Archanioła w Kamieniu, Kościół pw. Podwyższenia Świętego w Żmudzi, Zespół sakralny w Klesztowie, izba regionalna w Stanisławowie, wiatrak koźlak w Natalinie, kopiec Kościuszki w Uchańce, zespół pałacowoparkowy w Maziarni Strzeleckiej, układ urbanistyczny Wojsławic. GZ Czerwończyk dukacik Wisienka stepowa

55 odsłona niebieska 55 GZ

56 W krainie przyrody Obszary chronione

57 obszary chronione 57 LR Aleja grabowa w Świerżach Obszary Chronionego Krajobrazu Formą ochrony przyrody i krajobrazu, o której należy wspomnieć choćby dlatego, iż zajmuje duże powierzchnie są obszary chronionego krajobrazu. Obejmują one wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów, których zagospodarowanie powinno zapewniać stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Do nich należą: Chełmski Obszar Chronionego Krajobrazu rozciąga się łukiem od Głębokiego do Świerż nad Bugiem, a na południu do Pobołowic W powiecie chełmskim obejmuje gminy: Chełm, Sawin, Wierzbica, Ruda-Huta, Kamień, Dorohusk, Żmudź, Leśniowice i Siedliszcze. W jego granicach znajdują się charakterystyczne krajobrazy Pagórów Chełmskich i Obniżenia Dubienki. Są to wyniosłości ze skał wapiennych, torfowiska i lasy. Pawłowski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje doliny Wieprza i cieku Dorohucza oraz lasy otaczające miejscowość Pawłów. Uroku temu obszarowi dodaje kompleks stawów w okolicach Kaniego. W powiecie chełmskim położony jest na terenie gmin: Rejowiec, Rejowiec Fabryczny i Siedliszcze. Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje gminy: Białopole, Dubienka, Wojsławice, Leśniowice, Żmudź. Rozciąga się pasem od 3 do 8 km od Krasnegostawu w dolinie Wieprza w części zachodniej po Wyniosłość Giełczewską i Działy Grabowieckie. Charakterystyczna jest tu urozmaicona rzeźba terenu, z czego najciekawszy jest system dolinek i wąwozów wyrzeźbionych w podłożu lessowym. Wąwozy są porośnięte lasami o charakterze naturalnym z przewagą grabu.

58 58 w krainie przyrody Staw, okolice Rejowca Fabrycznego PB

59 obszary chronione 59 PB Wełnianka

60 60 w krainie przyrody LR Na miedzy

61 obszary chronione 61 GZ Kaczki krzyżówki Ślimak winniczek PK Dąb Bolko w Hniszowie GZ

62 62 w krainie przyrody PB Zachód słońca

63 Wydawca Starostwo Powiatowe w Chełmie Wydział Rozwoju, Promocji, Kultury i Sportu pl. Niepodległości 1, Chełm tel , fax starostwo@powiat.chelm.pl Opracowanie tekstu Małgorzata Deneka Angel Zdjęcia Piotr Bakun (PB), Joanna Buczek (JB), Paweł Klajnert (PK), Lech Radwański (LR), Grzegorz Zabłocki (GZ), archiwum Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych: Olgierd Bielak (OB), Leszek Damps (LD), Paweł Łapiński (PŁ) Zdjęcie na okładce I: Rozlewisko Bugu (GZ) Zdjęcia na okładce IV (od lewej): Wiosna z lotu ptaka (PB), Słoneczniki (LR), Samotne drzewo (LR) Opracowanie graficzne Kryspin Drozdek Druk, oprawa Comernet Sp. z o.o Lublin, ul. Głuska 6 ISBN Chełm 2011 Egzemplarz bezpłatny

64 ISBN