Zboża rzekome. Gryka

Transkrypt

1 Zboża rzekome Grupę roślin rolniczych określanych jako zboża rzekome tworzą gatunki uprawne, które botanicznie nie są spokrewnione ze zbożami. Są to gatunki należące do klasy roślin dwuliściennych, jednak ze względu na podobny sposób uprawy i użytkowania plonu zaliczane są do zbóż. Zboża rzekome to: gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Mnch.) szarłat uprawny (Amaranthus hypochondriacus L.). Gryka Znaczenie gospodarcze i charakterystyka biologiczna Plonem gryki są orzeszki wykorzystywane do produkcji kaszy gryczanej. Łupiny orzeszków, tzw. łuski, znajdują zastosowanie jako wypełnienie ortopedycznych poduszek i materaców. Gryka należy do klasy roślin dwuliściennych, rodziny rdestowatych. Charakteryzuje się znacznie większą zawodnością plonowania niż zboża właściwe. Jest rośliną jednoroczną, o krótkim, dniowym okresie wegetacji. Po około 60 dniach jej korzenie zaczynają zamierać. Gryka wytwarza rozgałęziające się podzielone węzłami łodygi. Dorasta do wysokości cm. Liście mają kształt blaszki sercowatostrzałkowaty, dolne są ogonkowe, a górne - siedzące. Kwiaty zebrane są w luźne grona na końcach rozgałęzień. Zależnie od warunków pogodowych, jedna roślina może wytworzyć od 500 do ponad 2000 kwiatów.

2 Najczęściej jednak nasiona wykształcają w mniej niż 10% kwiatów. Owocem i jednocześnie plonem rolniczym są orzeszki. Gryka jest gatunkiem obco-, owadopylnym. Nie jest to cecha korzystna, gdyż uzależnia wielkość plonu od intensywności oblotu owadów zapylających, ponadto przedłuża okres kwitnienia, co w konsekwencji prowadzi do nierównomiernego dojrzewania i osypywania się dojrzałych orzeszków. Wymagania klimatyczno-glebowe Gryka, chociaż jest gatunkiem dnia długiego, to jednak może tworzyć nasiona również przy krótkim dniu. Umożliwia to uprawę tego gatunku, np. w plonach wtórych i międzyplonach. Ma dość duże wymagania cieplne i wodne. Najlepiej rozwija się w temperaturze około 20 C. Jest wrażliwa na przymrozki. Dobrze rośnie na glebach lekkich, ale tylko pod warunkiem dostatecznej ilości wody i składników pokarmowych. Agrotechnika Stanowisko w zmianowaniu Przedplonem dla gryki są najczęściej rośliny zbożowe. Może być jednak uprawiana po międzyplonach ozimych zbieranych do połowy maja. Uprawa roli Uprawa roli pod grykę sianą w plonie głównym jest taka sama jak pod inne zboża jare. Po międzyplonach ozimych zbieranych do końca pierwszej połowy maja zabiegi uprawowe upraszcza się, stosując podorywkę lub kultywator i bronowanie przedsiewne. Zabiegi te powinno się wykonać najlepiej w dniu zbioru międzyplonu. Nawożenie W przeciętnych warunkach zaleca się stosowanie nawozów mineralnych przedsiewnie, w dawkach kg/ha każdego ze składników: azotu (N/ ha), fosforu (P /ha) i potasu (K 2 0/ha)

3 Siew Ze względu na wrażliwość gryki na przymrozki, powinno się ją wysiewać nie wcześniej niż po 10 maja. Grykę lepiej wysiewać w szerszej rozstawie rzędów (40 cm), na głębokość 2-3 cm i w obsadzie ok. 3 mln roślin na 1 ha. Zalecana ilość wysiewu wynosi od 60 do 125 kg orzeszków na 1 ha, zależnie od ich wielkości (masy 1000 nasion). Zabiegi pielęgnacyjne Chwasty w uprawie gryki najlepiej zwalczać mechanicznie, stosując pielęgnację mechaniczną w międzyrzędziach. Chemiczne zwalczanie chwastów jest trudne, gdyż gryka jest wrażliwa na herbicydy i łatwo może ulec uszkodzeniom. Zbiór Najmniejsze straty uzyskuje się, stosując zbiór kombajnem. Ze względu na nierównomierne dojrzewanie i łatwe osypywanie, zbiór należy rozpocząć, gdy 60-70% orzeszków zbrunatnieje. Szarłat Znaczenie gospodarcze i charakterystyka biologiczna Szarłat należy do klasy roślin dwuliściennych rodziny szarłatowatych. Jest gatunkiem jednorocznym, jarym. Uprawa szarłatu była już znana ponad 4000 lat p.n.e. Jednak zainteresowanie uprawą tego gatunku na szersza skalę wzrosło dopiero w latach 70. XX w. Wtedy to stwierdzono, że jego nasiona zawierają dużo białka o szerokim składzie aminokwasowym oraz tłuszczu. Szczególnie cennym składnikiem frakcji lipidów jest

4 skwalen. Jest to węglowodór wielonienasycony o właściwościach antybakteryjnych i przeciwgrzybicznych. Ponadto nasiona szarłatu zawierają inne substancje biologicznie czynne przydatne w medycynie i dietetyce. Szarłat wytwarza palowy system korzeniowy, wysoką, najczęściej ponad 100 cm, rozgałęziona łodygę zakończoną zbitym kłosokształtnym kwiatostanem. Nasiona są bardzo drobne, o masie 1000 nasion 0,7-1,1 g. Zabarwienie liści i łodyg może być ciemnozielone, czerwone lub purpurowe. Kwiatostany zaś mogą być złociste, czerwone, purpurowe albo brązowe, wyprostowane lub zwisające. Szarłat ma stosunkowo długi okres wegetacji. Zbiór nasion przypada w okresie od końca września do końca października. Wymagania klimatyczno-glebowe Szarłat uprawny jest gatunkiem ciepłolubnym. Dobrze rośnie i rozwija się w temperaturze C. Uszkodzenia roślin występują wtedy, gdy temperatura obniży się do 4 C. Jednocześnie jest to roślina bardzo oszczędnie gospodarująca wodą, dlatego może być uprawiany w stanowiskach suchych, na różnych glebach zarówno piaszczystych, jak i gliniastych. Agrotechnika Stanowisko w zmianowaniu Szarłat może być uprawiany praktycznie po każdym przedplonie pozostawiającym stanowisko wolne od chwastów. Uprawa roli Uprawa roli pod szarłat zależy od przedplonu. Jesienią należy wykonać głęboką orkę przedzimową. Wiosenna uprawa ma na celu zarówno mechaniczne zwalczanie wschodzących chwastów, jak i staranne przygotowanie roli pod wysiew małych nasion, które powinny być umieszczone płytko, na jednakowej głębokości, co zapewnia równomierne wschody.

5 Nawożenie Zalecane dawki nawozów mineralnych wynoszą odpowiednio: 80 kg N/ha, i po kg/ha P i K 2 0. Siew Szarłat najlepiej wysiewać w drugiej połowie maja, w ilości 0,6-1,2 kg/ ha, w szerokiej rozstawie rzędów (40-60 cm). Zabiegi pielęgnacyjne Szarłat jest gatunkiem o dużej wrażliwości na herbicydy, dlatego zwalczanie chwastów trzeba ograniczyć do uprawek międzyrzędowych. Zbiór Szarłat zbierany jest pod koniec września lub w październiku. W warunkach dobrej pogody najlepiej przeprowadzić zbiór kombajnem zbożowym.