W ŚWIETLE WYNIKÓW WYBORÓW PARLAMENTARNYCH

Transkrypt

1 PRZEMIANY STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIAST W SFERZE FUNKCJONALNEJ I SPOŁECZNEJ OPOLE 2004 Igor KAVETSKYY Uniwersytet Szczeciński ZMIANY ORIENTACJI POLITYCZNYCH MIESZKAŃCÓW SZCZECINA W ŚWIETLE WYNIKÓW WYBORÓW PARLAMENTARNYCH 1. Wstęp Specyfika miejskiego stylu życia oraz samych miast jako swoistych konglomeratów zróżnicowanych grup społecznych, często o sprzecznych postawach i interesach, powoduje znaczny stopień polaryzacji przestrzennej społeczeństwa miejskiego, która w sposób szczególny nasila się w przypadku dużych miast. Społeczne zróżnicowanie miasta jest wynikiem wzrastającej skali społeczeństwa, przejawiającej się w zmianach zasięgu i intensywności powiązań, różnorodności kontaktów międzyludzkich, we wzrastającym zróżnicowaniu funkcji i we wzrastającej złożoności organizacji społecznej (Walmsley i Lewis, 1997). Z jednej strony miasta są skupiskami elit społecznych, ekonomicznych i politycznych narodu, często decydujących o losach całego społeczeństwa, z drugiej jednak koncentrują duże ilości ludzi wywodzących się z środowisk patologicznych, czemu zwykle towarzyszy wzrost liczby i różnorodności zachowań dewiacyjnych. Miejskość jako sposób życia powoduje zaniknięcie tradycyjnych więzi wspólnotowych, tak charakterystycznych dla społeczności wiejskich bądź małomiasteczkowych, i w ten sposób sprzyja atomizacji społeczeństwa. Jednocześnie heterogeniczność ludności jest podstawą tworzenia się pewnych odosobnionych grup, uznających wspólne wartości społeczne oraz ich segregacji w poszczególnych dzielnicach miasta. Większa segregacja przestrzenna jest też konsekwencją zmian podziału pracy, polegających na wzroście zatrudnienia w biurach i na stanowiskach kierowniczych, jest wynikiem zmian stylu życia rodziny (wraz ze wzrostem zatrudnienia kobiet) oraz zmian w składzie lokalnych populacji (wskutek wzrostu ruchliwości) (Walmsley i Lewis, 1997).

2 378 Igor Kavetskyy Powyższe przesłanki są wystarczającą podstawą założenia o istotnej zmienności wewnętrznej struktur politycznych miast, zarówno w ujęciu przestrzennym, jak i w aspekcie czasowym. Tak więc studia nad wewnątrzmiejskim zróżnicowaniem zachowań wyborczych ludności stają się jednym z ważniejszych kierunków badań naukowych, w tym także w Polsce. Spośród tego typu opracowań należy wymienić między innymi badania zmienności przestrzennej wyników wyborów w Lublinie (Iwańczuk, Kloskowska, 1993), Poznaniu (Podemski, 1994), Warszawie (Węcławowicz, 1994; Węcławowicz i in., 1998) oraz Łodzi (Sobczyński, 2000). Celem niniejszej pracy jest przedstawienie struktury i dynamiki przestrzeni politycznej Szczecina jako jednego z większych miast Polski w świetle zachowań wyborczych jego mieszkańców w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej w latach 1991, 1993, 1997 oraz Jako ważniejsze zadania prezentowanej pracy zostały wyznaczone: 1) określenie pozycji Szczecina w zakresie kształtowania się orientacji politycznych jego mieszkańców na tle województwa zachodniopomorskiego oraz porównanie ich z innymi miastami wojewódzkimi Polski; 2) analiza wewnątrzmiejskiego zróżnicowania uczestnictwa w wyborach; 3) badania przestrzennego układu poparcia dla ważniejszych ugrupowań politycznych; 4) analiza zmienności czasowej preferencji politycznych; 5) typologia osiedli Szczecina według kryterium rozkładu i dynamiki orientacji wyborczych mieszkańców. 2. Materiał i metody Materiałem wyjściowym były wyniki głosowań na poszczególne listy zgłoszone przez komitety wyborcze partii politycznych bądź komitety wyborców w układzie obwodów głosowania utworzonych w granicach miasta 1 1 W pracy zastosowano następujące skróty nazw ugrupowań politycznych: SLD - Sojusz Lewicy Demokratycznej, UP - Unia Pracy (Solidarność Pracy w 1991 r.), SLD-UP - koalicja wymienionych wyżej ugrupowań, SD - Stronnictwo Demokratyczne, KPEiR - Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, SPR - Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej (w 1993 r. - Samoobrona - Leppera, w 1997 r. - Przymierze Samoobrona), PSL - Polskie Stronnictwo Ludowe (w 1991 r. - Polskie Stronnictwo Ludowe - Sojusz Programowy), UD - Unia Demokratyczna, KLD - Kongres Liberalno-Demokratyczny, UW - Unia Wolności, UPR - Unia Polityki Realnej, UPRP - Unia Prawicy Rzeczypospolitej, PO - Platforma Obywatelska, POC - Porozumienie Obywatelskie Centrum (w 1993 r. - Porozumienie Centrum), NSZZ"S" - Niezależne Stowarzyszenie Związków Zawodowych "Solidarność", S80 - Solidarność 80, KPN - Konfederacja Polski Niepodległej, BBWR - Bezpartyjny Blok Wspierania Reform, AWS - Akcja Wyborcza Solidarność, AWSP - Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy, PiS - Prawo i Sprawiedliwość, ROP - Ruch Odbudowy Polski, LPR - Liga Polskich Rodzin, WAK - Wyborcza Akcja Katolicka, KKW"O" - Katolicki Komitet Wyborczy "Ojczyzna", P"X" - Partia "X", MnN - Mniejszość Niemiecka.

3 Zmiany orientacji politycznych mieszkańców Szczecina W badaniach zrezygnowano z danych dotyczących obwodów specjalnych, utworzonych w instytucjach opieki zdrowotnej lub wymiaru sprawiedliwości ze względu na ich specyficzny i w zasadzie aterytorialny charakter. Dane źródłowe zostały udostępnione nieodpłatnie przez Krajowe Biuro Wyborcze, za co autor wyraża słowa podziękowania. W celu zagwarantowania porównywalności danych z kolejnych lat przeliczono je w układzie 36 osiedli na podstawie kryterium lokalizacji siedzib komisji wyborczych (rys. 1). Rys. 1. Podział administracyjny Szczecina Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Szczecinie Ze względu na postawione zadania badawcze w pracy zastosowano głównie wielowymiarowe metody i techniki eksploracyjne w oparciu o możliwości programu STATISTICA 6.0. Do uzyskania ogólnych wyróżników preferencji elektoralnych mieszkańców Szczecina, dla poszczególnych jednostek czasowych, wykorzystano metodę skła- dowych głównych. Składowe główne wyprowadzane są z macierzy wariancji-

4 380 Igor Kavetskyy kowariancji cech oryginalnych. W związku z tym dla wiarygodniejszej oceny stopnia kumulacji pierwotnej zmienności przez poszczególne składowe główne dodatkowo wyliczano miarę W, zaproponowaną przez Ratajczaka (1980), która wyraża w procentach średnią wartość współczynników determinacji między daną składową główną a poszczególnymi zmiennymi analizowanego zbioru. W celu określenia stabilności terytorialnych rozkładów poparcia politycznego w kolejnych wyborach, zastosowano analizę zmiennych i korelacji kanonicznych. Sumaryczną miarę podobieństwa odpowiednich rozkładów uzyskiwano, kojarząc między sobą wielocechowe własności, obrazujące strukturę poparcia z dwóch porównywalnych jednostek czasu. Dla określenia syntetycznych terytorialnych obrazów orientacji elektoralnych szczecinian w analizowanym okresie wykorzystano analizę skupień. Międzyosiedlowe podobieństwa preferencji zostały oznaczone na podstawie odległości euklidesowych z zastosowaniem metody Warda zapewniającej minimalizację wariancji wewnątrz skupienia. 3. Wyniki Szczecin, będąc największą miejscowością i jednocześnie centrum administracyjnopolitycznym, ważnym ośrodkiem kulturowym i społeczno-gospodarczym województwa zachodniopomorskiego, skupia na swym terytorium ok. 1/4 wszystkich wyborców regionu i w znacznym stopniu decyduje o profilu politycznym całego Pomorza Zachodniego. W analizowanym okresie poziom frekwencji wyborczej w mieście kształtował się w granicach 46,9-53,6% i był niewiele wyższy niż na terenie obecnego województwa zachodniopomorskiego (41,0-51,6%). Są to wskaźniki dość niskie, zwłaszcza gdy porównać je z innymi miastami wojewódzkimi. Tylko dwa miasta (Opole i Gorzów Wielkopolski) cechowały się niższą frekwencją, a trzy inne (Toruń, Katowice i Łódź) miały podobne wskaźniki. Stwierdzono bardzo wysokie zróżnicowanie frekwencji w obrębie miasta. Amplituda tych wartości sięgała 23,4-29,5%. Najwyższy wskaźnik, notowany w 1993 r. na osiedlu Łękno, osiągał 63,7%, natomiast najniższy (27,3%) zarejestrowano w 1991 r. w Załomiu. Kartograficzne modele współczynnika frekwencji w kolejnych wyborach (rys. 2) pozwalają stwierdzić stosunkowo ustabilizowany przestrzennie poziom aktywności wyborczej szczecinian. Obszary o relatywnie wysokiej frekwencji wyborczej położone są w zachodniej części miasta. Są to cała dzielnica Zachód oraz ościenne osiedla Północy (szczególnie Niebuszewo) i Śródmieścia (Łękno, Stare Miasto, Śródmieście Północ).

5 Zmiany orientacji politycznych mieszkańców Szczecina Rys. 2. Frekwencja wyborcza w układzie osiedli Szczecina Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej Na Prawobrzeżu lokalne ognisko stosunkowo wyższej aktywności wyborczej formuje się wokół osiedla Słoneczne. Porównując ogólne wyniki głosowania w Szczecinie i na terenie Pomorza Zachodniego z kolejnych lat (rys. 3), można stwierdzić podobieństwo preferencji politycznych mieszkańców tych terytoriów w kształtowaniu się struktury poparcia wyborczego, jednak siła tego poparcia różniła się i była w zasadzie uzależniona od pewnego ideologicznego profilu ugrupowań politycznych. W porównaniu z całym obszarem województwa zachodniopomorskiego w Szczecinie wyraźnie widocznym jest zwiększony udział ugrupowań liberalnych

6 382 Igor Kavetskyy KPN WAK SLD 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 UP PSL KKW"O" KdRP BBWR SLD 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 UP SRP PSL NSZZ"S" UD KPN UD POC UPR KLD NSZZ"S" POC UPR KLD SLD 40,0 SLD-UP 50,0 ROP 30,0 20,0 UP LPR 40,0 30,0 20,0 SRP 10,0 10,0 0,0 PiS 0,0 PSL AWS PSL AWSP UW UPRP UW PO Szczecin Pomorze Zachodnie Rys. 3. Wyniki głosowania na ważniejsze ugrupowania w wyborach do Sejmu (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (w kolejnych latach są to: UD, KLD, UPR, UW, PO) oraz prawicowych (KPN, WAK, POC, NSZZ"S", BBWR, AWS, PiS). Natomiast województwo cechuje stosunkowo wyższy udział opcji ludowej (PSL) oraz SRP, nie mających większego znaczenia dla wyborców ze Szczecina. W obu przypadkach kluczowe miejsce należy do opcji lewicowej (SLD, UP, SLD-UP), przy czym siła jej oddziaływania jest nieco wyższa na terenie województwa. Zaznaczone powyżej ogólne cechy preferencji wyborczych szczecinian są typowe dla mieszkańców dużych miast, co potwierdza porównanie wyników wyborów w Szczecinie z wynikami w innych miastach wojewódzkich Polski (tab. 1). Biorąc pod uwagę tylko zwycięskie ugrupowania polityczne, zajmujące

7 Zmiany orientacji politycznych mieszkańców Szczecina 383 Tabela 1. Ugrupowania zwycięskie w wyborach w obecnych miastach wojewódzkich Ugrupowanie Liczba miast, w których ugrupowanie znalazło się na pozycji: "1" "2" "3" "1-3" 1991 UD SLD KLD POC WAK KPN NSZZ "S" MnN SLD UD UP KKW "O" KLD NSZZ " S " KPN POC AWS SLD UW SLD-UP PO PiS LPR AWSP Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej kolejno 1-3 miejsca w rozkładzie głosów ważnych, warto zaznaczyć, iż właśnie przedstawicieli trzech wymienionych opcji politycznych zdominowały przestrzeń polityczną stolic województw. Wyraźnie to widać w wynikach wyborów z 1997 i 2001 r., w których to typowy układ czołówki politycznej przedstawiał się odpowiednio: AWS - SLD - UW i SLD-UP - PO - PiS. Dla lat

8 384 Igor Kavetskyy wcześniejszych odpowiednia pozycja opcji prawicowej jest bardzo niewyraźna wskutek znaczącego rozproszenia głosów wśród wielkiej liczby ugrupowań tego typu. W 1993 r. typowym był układ: SLD - UD - UP, a rok 1991 wyraźnie zdominowała UD. Dla SLD, który mimo że wystąpił w 16 z 18 branych pod uwagę miast, trudnym jest określenie jednoznacznej pozycji. Położenie Szczecina względem przedstawionego modelu jest jak najbardziej typowe. Biorąc pod uwagę siłę poparcia odpowiednich ugrupowań, najbliższe do szczecińskich wyniki można dostrzec w Toruniu, Opolu, Katowicach i Poznaniu, w mniejszym stopniu - w Łodzi, Kielcach, Zielonej Górze, Gorzowie Wielkopolskim, Olsztynie oraz Bydgoszczy. Skalę poparcia wyróżnionych wyżej ugrupowań cechuje znaczące zróżnicowanie wewnątrz miasta. Jednocześnie przestrzenny rozkład głosów wykazuje stosunkowo wysoką stabilność (rys. 4). W 1991 i 1993 r. UD, a w 1997 r. jej następczyni UW największe poparcie uzyskiwały na osiedlach położonych w zachodniej części miasta (dzielnica Zachód oraz ościenne osiedla Północy i Śródmieścia). Mniej znaczące ognisko widoczne jest również w środkowej części Prawobrzeża. Niewiele różnił się rozkład poparcia dla ideowo bliskiej PO w 2001 r. Elektorat SLD zamieszkiwał przeważnie Śródmieście oraz blisko niego położone osiedla Zachodu i Prawobrzerza. Partia ta w koalicji z UP dołączyła do "swego" obszaru część osiedli Północy. Ugrupowania prawicowe (KPN w 1993 r., AWS w 1997 r. oraz PiS w 2001 r.) miały swoich zwolenników przeważnie na Prawobrzeżu oraz w części osiedli Śródmieścia i Północy. Bardziej precyzyjny, bo uwzględniający wszystkie uczestniczące w wyborach ugrupowania, a jednocześnie zgeneralizowany, bo oparty na pewnych syntetycznych własnościach, obraz preferencji wyborczych szczecinian demonstrują wyniki analizy składowych głównych (tab. 2). Wykazują one z jednej strony pewną stabilność orientacji politycznych, postrzeganą przez powtarzalność składowych głównych w kolejnych latach, z drugiej jednak wskazują na zmienność preferencji, wyrażaną w pewnej zmianie hierarchii i transformacji treści wyodrębnionych składowych. Zasadniczym wyróżnikiem orientacji wyborczych mieszkańców Szczecina w 1991, 1993 oraz 1997 r. była składowa główna obrazująca relacje "liberalizm-prawica" bądź "prawicaliberalizm", która jednak w 2001 r. transformowała się w układ "lewica-liberalizm". Składowa ta (V 1 ) obejmowała w kolejnych latach od 23,36% do 30,84% zasobu wszystkich pierwotnych cech i stale występowała jako własność pierwszego rzędu. Dużo większą ewolucję wykazała składowa główna poparcia SLD czy - szerzej mówiąc - lewicy. Wyjaśniająca moc tej składowej wzrosła z 5,14% zmienności w 1991 r. (V 3 ), przez

9 Zmiany orientacji politycznych mieszkańców Szczecina Tabela 2. Składowe główne preferencji wyborczych mieszkańców Szczecina Składowe główne Wariancja wyjaśniona Miara W Współczynniki determinacji pomiędzy zmiennymi pierwotnymi a składowymi głównymi 1991 V 1 51,92 23,36 0,901 (UD), 0,601 (KPN), 0,516 (NSZZ"S") V 2 24,42 10,47 0,683 (WAK) V 3 9,80 5,14 0,548 (SLD) 1993 V 1 46,69 30,84 0,800 (KPN), 0,644 (SRP), 0,620 (P"X"), 0,550 (UD) V 2 29,16 13,65 0,460 (SLD) V 3 8,23 11,46 0,544 (KKW"O") 1997 V 1 52,25 26,33 0,893 (AWS), 0,578 (UW) V 2 30,38 17,25 0,601 (SLD) V 3 13,35 10,80 0,882 (PSL) 2001 V 1 62,97 29,44 0,939 (SLD - UP), 0,761 (PO) V 2 18,61 21,21 0,674 (PSL), 0,551 (SRP) V 3 8,21 15,69 0,410 (LPR), 0,371 (PiS) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 13,65% w 1993 r. (V 2 ) i 17,25% w 1997 r. (V 2 ), do 29,44% w roku 2001, kiedy to "połączyła się" z wspominaną wyżej składową pierwszego rzędu. Opcja prawicowa natomiast, niezmienny składnik tej samej składowej w pierwszych trzech analizowanych układach, w 2001 r. "usamodzielniła się" kumulując 15,69% zasobu wszystkich pierwotnych cech (V 3 ). Kolejny wymiar orientacji politycznych szczecinian reprezentuje składowa główna poparcia katolickich komitetów wyborczych (V 2 w 1991 r. oraz V 3 w 1993 r.) wyjaśniająca odpowiednio 10,47 i 11,46% wariancji. W kolejnych wyborach składowa ta została zastąpiona układom reprezentowanym przez ugrupowania chłopskie (V 3 w 1997 oraz V r.), który kumulował odpowiednio 17,25 i 21,21% zasobu pierwotnych cech. Warto też zwrócić uwagę na występujący z upływem czasu wzrost łącznego znaczenia wszystkich składowych w opisie własności strukturalnych (z 38,97% w 1991 r. do 66,33% w 2001 r.). Wskazuje to na wyraźny wzrost generalizującej roli wyróżnionych własności. W analizowanych latach przestrzenny rozkład preferencji politycznych mieszkańców Szczecina charakteryzował się względnym podobieństwem w kolejnych wyborach, na co wskazują wyniki analizy kanonicznej. Uzyskane dla

10 "1" "2" "3" UD SLD KPN 1991 SLD UD UP 1993

11 AWS SLD UW 1997 SLD-UP PO PiS 2001 Rys. 4. Wyniki głosowania na ugrupowania zwycięskie (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej

12 388 Igor Kavetskyy każdego układu ( , oraz r.) wartości współczynnika redundacji całkowitej wynoszą odpowiednio 87,19%, 84,83% i 77,35%. Właśnie taki, dość znaczny, odsetek faktycznej wariancji wszystkich zmiennych z konkretnego roku jest wyjaśniany przez wszystkie zmienne z roku poprzedniego. Malejące znaczenia redundacji mogą świadczyć o wzrastających z czasem rozbieżnościach w terytorialnych rozkładach poparcia. Do dalszej analizy pozostawiono po trzy pary zmiennych kanonicznych z każdego układu, cechujących się największymi wartościami korelacji kanonicznych. W tym zakresie redundacja wynosi odpowiednio 56,45%, 63,23% i 67,45%. Z tabeli 3 wynika, iż pierwsza para zmiennych kanonicznych (U 1 V 1 ) z układu r. wyjaśnia podobieństwo przestrzennych rozkładów opcji liberalnej, ponieważ właśnie z tego typu ugrupowaniami związane są największe wartości współczynników determinacji pomiędzy zmiennymi wyjściowymi a zmiennymi kanonicznymi. Jednocześnie zbiorem cech z 1993 r. wyjaśnionych zostało 34,79% zmienności poparcia w 1991 r. Zmienne kanoniczne o podobnej treści i o relatywnie największych wartościach redundancji można obserwować Tabela 3. Międzyczasowe podobieństwo orientacji elektoralnych mieszkańców Szczecina Zmienne kanoniczne Korelacje kanoniczne Redundacja (%) Współczynniki determinacji pomiędzy zmiennymi wyjściowymi a kanonicznymi U V U 1 V 1 0, ,79 0,7881 (UD) 0,7759 (KLD), 0,7163 (UD) U 2 V 2 0, ,21 0,6513 (SLD) 0,7539 (SLD) U 3 V 3 0, ,45 U 1 V 1 0, ,26 U 2 V 2 0, ,12 0,3168 (SD), 0,2038 (WAK) ,5487 (KKW"O"), 0,3646 (NSZZ"S"), 0,8263 (KLD), 0,7034 (UD) 0,3999 (BBWR), 0,3334 (KKW"O") 0,6102 (AWS), 0,3576 (UPRP) 0,8160 (UW) U 3 V 3 0, ,85 0,6203 (SLD) 0,6488 (SLD) U 1 V 1 0, ,56 0,9310 (PSL) 0,9205 (PSL) U 2 V 2 0, ,64 0,8776 (AWS) 0,5730 (LPR), 0,3772 (AWSP) U 3 V 3 0, ,25 0,5540 (UW), 0,4610 (KPEiR), 0,4171 (UP) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 0,6897 (PO), 0,6434 (SLD-UP), 0,5471 (UW)

13 Zmiany orientacji politycznych mieszkańców Szczecina też w dwóch pozostałych układach (U 2 V 2 w układzie oraz U 3 V 3 w układzie ). Jednak, jak to widać z hierarchii zmiennych kanonicznych, siła skojarzenia między odpowiednimi parami wyraźnie maleje. Podobną tendencję wyjawia druga para zmiennych kanonicznych (U 2 V 2 ) z układu r., która związana jest z terytorialnym obrazem poparcia dla SLD. Ważnym składnikiem, stabilizującym międzyosiedlowe dystanse preferencji wyborczych szczecinian, jest też para zmiennych kanonicznych wyjaśniających rozkład poparcia dla ugrupowań prawicowych (w analizowanych układach są to zmienne: U 3 V 3, U 1 V 1 oraz U 2 V 2 ). Uzyskany z analizy skupień ogólny obraz rozmieszczenia i zróżnicowania orientacji elektoralnych mieszkańców Szczecina pokazuje rys. 5. Określono trzy zasadnicze typy obszarów (A, B i C), istotnie różniących się strukturą preferencji wyborczych mieszkańców 2, przy czym osiedla typu A i C cechują się maksymalnymi w skali miasta wartościami poparcia dla określonych ugrupowań politycznych i są względem siebie całkowicie przeciwstawne. Osiedla typu B charakteryzują ogólnie przeciętne wartości wskaźników poparcia wyborczego, które czasem wykazują większe bądź mniejsze podobieństwo do jednego z dwóch innych typów. Wyróżnione w każdym układzie podtypy 1 lub 2 zostały określone na podstawie skali natężenia wartości odpowiedniego typu. Nietrudno zauważyć, iż skupienia te zachowują w pewnym stopniu ciągłość przestrzenną, a więc tworzą swego rodzaju regiony. Typ A reprezentują ogólnie osiedla Zachodu oraz Łękno, Śródmieście Północ i Stare Miasto, położone w Śródmieściu. W strukturze preferencji wyborczych mieszkańców tych osiedli najistotniejszy okazał się udział SLD oraz - w zależności od roku przeprowadzenia wyborów - UD, KLD i UW, przy czym większe wartości wskaźników poparcia wyborczego charakterystyczne są dla podtypu A2. Należy podkreślić, iż największe wskaźniki frekwencji stwierdzono właśnie w osiedlach tego typu. Osiedla typu C formują na mapie Szczecina pas, biegnący w środkowej części miasta wzdłuż linii Odry, ale własności tego typu wykazują też osiedla Załom, Wielgowo- Sławociesze i Płonia-Śmierdnica-Jezierzyce położone na krańcach wschodnich oraz Krzekowo-Bezrzecze znajdujące się na zachodzie miasta. W przeciwieństwie do typu A w strukturze preferencji wyborczych dominują tu ugrupowania prawicowe (w różnych latach są to: NSZZ S, KPN, WAK, KKW O, AWS, AWSP, cały szereg drobnych partii 2 Jako miarę struktury przyjęto ilorazy średnich wartości kolejnych cech grupowych i średnich dla całej macierzy danych wyjściowych. Ilorazy, większe od jedności, świadczą o dominacji określonej cechy w skupieniu.

14 390 Igor Kavetskyy Rys. 5. Elektoralno-geograficzna typizacja osiedli Szczecina Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej prawicowych z lat 1991 i 1993) oraz chłopskie (PSL, SRP). Jedynie UP reprezentuje tu inną część spektrum politycznego miasta. Większe nasilenie poparcia wymienionych opcji politycznych jest charakterystyczne dla podtypu C2. Frekwencja wyborcza w osiedlach tego typu jest stale najmniejsza. Typ B okazał się najliczniejszy (18 osiedli); charakteryzuje się ogólne wyrównaną pozycją wszystkich opcji politycznych. Jedynie PSL oraz katolickie komitety wyborcze (WAK i KKW O ) uzyskiwały tu wartości dużo mniejsze od przeciętnych w mieście. Podtyp B1 cechuje się relatywnie wyższym poparciem dla ugrupowań liberalnych i prawicowych oraz stosunkowo wyższą frekwencją wyborczą, natomiast podtyp B2 wyróżnia nieco wyższy udział SLD i UP. 4. Podsumowanie 1. W analizowanym okresie zachowania wyborcze mieszkańców Szczecina wykazywały względną stabilność i charakteryzowały się ogólnie wyborem pomiędzy

15 Zmiany orientacji politycznych mieszkańców Szczecina kluczowymi ugrupowaniami lewicowymi, prawicowymi lub liberalnymi przy relatywnie niskiej frekwencji wyborczej. 2. Mimo, że globalne własności strukturalne, opisane przez składowe główne wskazują na czasową stabilizację preferencji wyborczych, to jednak pewne zmiany dotyczyły hierarchii i transformacji treści wyodrębnionych składowych. 3. Stopień podobieństwa orientacji politycznych szczecinian, opisany przez wyniki analizy kanonicznej, kształtował się na wysokim poziomie; jednocześnie dość wyraźnie zarysowała się tendencja do narastania rozbieżności w terytorialnych rozkładach poparcia wyborczego. 4. Ogólny obraz rozmieszczenia i zróżnicowania orientacji politycznych mieszkańców miasta jest stosunkowo stabilny w czasie i sprowadza się generalnie do trzech zasadniczych typów osiedli, różniących się strukturą preferencji wyborczych. Literatura 1. IWAŃCZUK K., KLOSKOWSKA A. (1993), Analiza wyników wyborów parlamentarnych z w Lublinie, Lublin. 2. PODEMSKI K. (1994), Zróżnicowanie wyników wyborczych w Poznaniu. Przyczynek do ekologii politycznej miasta, Kronika Miasta Poznania, z RATAJCZAK W. (1980), Analiza i modele wpływu czynników społeczno-gospodarczych na kształtowanie się sieci transportowych, Warszawa-Poznań. 4. SOBCZYŃSKI M. (2000), Zróżnicowanie przestrzenne postaw politycznych mieszkańców Łodz, Łódź. 5. WALMSLEY D.J., LEWIS G.J. (1997), Geografia człowieka: Podejścia behawioralne, Warszawa. 6. WĘCŁAWOWICZ G. (1994), Geografia wyborcza Warszawy i aglomeracji Warszawskiej. W: Miasta polskie w dwusetlecie prawa o miastach, red. E. Kaltenberg-Kwiatkowska, Warszawa. 7. WĘCŁAWOWICZ G., JAROSZ A.., ŚLESZYŃSKI P. (1998), Wybory parlamentarne 1991 i 1993, Atlas Warszawy, z.5.