2. AKCJA BURZA. Poziomo

Transkrypt

1 Akcja Burza operacja wojskowa przeprowadzona przez oddziały Armii Krajowej przeciwko wojskom niemieckim w końcowej fazie okupacji niemieckiej, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej, prowadzona w granicach II Rzeczypospolitej. Trwała od 4 stycznia 1944, kiedy Armia Czerwona przekroczyła na Wołyniu granicę polsko-sowiecką z 1939, do stycznia Mimo lokalnych osiągnięć militarnych, Burza w sensie politycznym zakończyła się niepowodzeniem. Respektowanie praw suwerennych władz polskich nie leŝało w planach Stalina i państw zachodnich. Poziomo 3. Akcja... operacja wojskowa przeprowadzona przez oddziały Armii Krajowej przeciwko wojskom niemieckim w końcowej fazie okupacji niemieckiej, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej, prowadzona w granicach II Rzeczypospolitej. Trwała od 4 stycznia 1944, kiedy Armia Czerwona przekroczyły na Wołyniu granicę polsko-sowiecką z 1939, do stycznia (5) 6. Powstanie... (1 sierpnia 2 października 1944 wystąpienie zbrojne przeciwko niemieckiemu aparatowi okupacyjnemu i wojskom niemieckim w Warszawie, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji Burza, połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyŝszych struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Powstanie było wymierzone militarnie przeciw Niemcom, a politycznie przeciw ZSRR oraz podporządkowanym mu polskim komunistom. Dowództwo AK planowało samodzielnie wyzwolić stolicę przed wkroczeniem Armii Czerwonej, licząc, Ŝe uda się w ten sposób poprawić międzynarodową pozycję legalnego Rządu RP oraz zahamować realizowany przez Stalina proces sowietyzacji Polski. Po wybuchu powstania Armia Czerwona wstrzymała ofensywę na kierunku warszawskim. Wsparcie udzielone powstańcom przez USA i Wielką Brytanię miało ograniczony charakter i nie wpłynęło w sposób istotny na poprawę sytuacji militarnej. Słabo uzbrojone oddziały powstańcze przez 63 dni prowadziły samotną walkę z przewaŝającymi siłami niemieckimi, zakończoną kapitulacją 2 października W czasie dwumiesięcznych walk straty wojsk polskich wyniosły ok. 16 tys. zabitych i zaginionych, 20 tys. rannych i 15 tys. wziętych do niewoli. W wyniku nalotów, ostrzału artyleryjskiego, cięŝkich warunków bytowych oraz masakr dokonywanych przez oddziały niemieckie zginęło od 150 tys. do 200 tys. cywilnych mieszkańców miasta. Na skutek walk powstańczych oraz systematycznego wyburzania go przez Niemców uległa zniszczeniu większość zabudowy po lewej stronie Wisły, w tym setki bezcennych zabytków, dóbr kultury narodowej, obiektów o duŝej wartości kulturalnej i duchowej oraz zakładów przemysłowych. Powstanie uznawane jest za jedno z najwaŝniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski. (11) 17

2 10. Rozkaz Komendy Głównej AK przewidywał... z Armią Czerwoną na szczeblu taktycznym i występowanie w roli gospodarza i sojusznika, połączone z ujawnieniem dowództw AK wobec dowództw Armii Czerwonej. (14) Kryptonim działań AK w ramach akcji Burza na terenie Kielecczyzny, których celem było ułatwienie opanowania przez Armię Czerwoną lewego brzegu Wisły i większych miast Kielecczyzny. Zakładano obronę mostów na Wiśle, opanowanie zakładów zbrojeniowych w Starachowicach i SkarŜysku-Kamiennej. Planowano stosować intensywną działalność dywersyjną na szlakach komunikacyjnych. (6) 13. Operacja Ostra... operacja wojskowa rozpoczęta 7 lipca 1944 przez oddziały Armii Krajowej okręgu wileńskiego i nowogródzkiego (ok. 5,5 tys. ludzi), w ramach akcji Burza, w celu oswobodzenia Wilna z rąk okupanta niemieckiego i wystąpienia wobec Armii Czerwonej w roli gospodarza terenu. Wilno zostało zdobyte do 13 lipca 1944 przez oddziały sowieckie we współdziałaniu z AK. (5) Obóz przejściowy miejsce osadzenia przez jednostki sowieckie Ŝołnierzy Armii Krajowej Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego. Polskie oddziały zostały otoczone, rozbrojone i uwięzione w tym obozie. 19 lipca wyŝsza kadra dowódcza została juŝ wcześniej uwięziona. Niektórym oddziałom udało się wyrwać z okrąŝenia i kontynuować walkę, zostały utworzone dwa zgrupowania wileńskie (około 150 Ŝołnierzy) i nowogródzkie. Niewielka grupa Ŝołnierzy postanowiła przebijać się na zachód. Internowano ogółem około 6 tys. Ŝołnierzy, starano się zachęcić do wstępowania do armii Berlinga. To zadanie skończyło się jednak dla Sowietów kompletną klęską. Praktycznie wszyscy partyzanci odmówili, skandując wspólnie hasło My chcemy Wilka (chodziło o dowódcę ppłk. Aleksandra KrzyŜanowskiego). To przywiązanie do osoby dowódcy, jako symbolu niepodległej Polski, uświadomiło sowieckiemu dowództwu niemoŝność podporządkowania sobie zatrzymanych Ŝołnierzy. Wywieziono ich do obozu w Kałudze, gdzie próbowano wcielić akowców do Armii Czerwonej. Wobec ponownej odmowy, utworzono z nich bataliony robocze wykonujące prace leśne. Zarówno Ŝołnierze, jak i oficerowie byli zwalniani z obozów od początku 1946 roku. Część z nich została jednak poddana procesom sądowym i wróciła z zesłania dopiero po 1956 roku. Wielu nie wróciło nigdy. (8) Miejsce walki (pomiędzy Ostrowią Mazowiecką a Wyszkowem) stoczonej 28 sierpnia 1944 przez kompanię por. Alfreda Wieczorka ps. Tatar przeprowadzono uderzenie na pozycje wroga w rejonie Grębki Ruda Jarząbka Choiny. Polskie natarcie zostało wsparte ogniem sowieckiej artylerii. Za cenę utraty 8 zabitych i rannych oddział AK zmusił Niemców do odwrotu, zadając im straty w ludziach. JuŜ następnego dnia nieprzyjaciel rozpoczął zakrojoną na szeroką skalę obławę. Niemiecka piechota wsparta bronią pancerną zepchnęła partyzantów w głąb lasów. Zacięte walki trwały do 31 sierpnia. Poległo wówczas ok. 150 Ŝołnierzy AK, a wielu odniosło rany. Zginął takŝe sowiecki oficer łącznikowy. III batalion 13. Pułku Piechoty AK został rozbity, a ocalali Ŝołnierze w małych grupkach próbowali wyrwać się z okrąŝenia. 18

3 Nieopodal terenu walk przebiegała linia frontu rosyjskiego, Sowieci przybyli jednak na miejsce walki dopiero po jej zakończeniu. Część z ocalałych trafiła w ręce rosyjskiego okupanta i zesłana została do sowieckich łagrów. Była to jedna z największych bitew partyzanckich stoczonych przez oddziały AK podczas okupacji niemieckiej. (7) 17. Do akcji Burza zmobilizowano łącznie ok.... (słownie) tysięcy Ŝołnierzy AK. (3) Miesiąc 1943 roku, w którym komendant główny Armii Krajowej gen. Tadeusz Bór-Komorowski wydał rozkaz do przeprowadzenia akcji Burza. (8) Kryptonim działań AK zarządzonych 14 sierpnia 1944 w ramach akcji Burza przez dowódcę Armii Krajowej gen. Tadeusza Komorowskiego Bora sprowadzających się do marszu uzbrojonych oddziałów na pomoc walczącej Warszawie. (6) 20. Jeden z celów akcji Burza... alianckiego podziału na strefy operacyjne, w myśl którego Polska była w sowieckiej strefie operacyjnej i ani wojska aliantów zachodnich, ani oddziały im podporządkowane tu nie operowały. (11) 21. Jeden z celów akcji Burza... władzom sowieckim, Ŝe na wyzwolonych z okupacji niemieckiej terenach Polski w granicach sprzed 1939 gospodarzem są władze podległe Rządowi Rzeczypospolitej, będące jedynym legalnym kontynuatorem struktur władzy II Rzeczypospolitej. (13) Pionowo Kryptonim działań przeprowadzanych w ramach akcji Burza polegających na równoczesnej dywersji na kilku liniach kolejowych. Na akcję wyraził zgodę Naczelny Wódz gen. Sosnkowski. 3 kwietnia 1944 nadszedł z Londynu sygnał do podjęcia działań, a juŝ 6 kwietnia przerwano komunikację w następujących miejscach: na linii Przeworsk Rozwadów wysadzono przęsło mostu na Wisłoku przerwa w ruchu pociągów trwała 48 godzin; na linii kolejowej Przeworsk Rzeszów pod RogoŜnem wysadzono przepust pod przejeŝdŝającym pociągiem przerwa w ruchu trwała 34 godziny; na linii kolejowej Jasło Sanok, w okolicy Nowosielec, wysadzono przepust w chwili przejazdu pociągu przerwa w ruchu trwała 33 godziny. Akcja osiągnęła poŝądany cel i wykazała sprawność oddziałów AK. (4) Miejsce walki w obwodach AK Opatów i Sandomierz w województwie kieleckim, w nocy z 4 na 5 sierpnia Kpt. Michał Mandziara Siwy z oddziałem 84 partyzantów-ochotników III batalionu 2. Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej, zorganizowanym w 2 plutony, dowodzone przez ppor. Dionizego Mędrzyckiego Redara i ppor. Witolda Józefowskiego Misia, zaatakował stacjonujący tu oddział niemiecki. Zdobyto 22 karabiny maszynowe, kilkadziesiąt sztuk broni róŝnej, rusznikarnię, moździerz z pociskami, wiele amunicji, kotły do dwóch kuchni polowych, wóz ze sprzętem sanitarnym, kilkadziesiąt plecaków, buty, koce, bieliznę, papierosy, wino oraz wozy taborowe z końmi. Straty niemieckie wyniosły ok. 40 zabitych i 39 jeń- 19

4 ców. Dwóch partyzantów zostało cięŝko rannych ppor. Adam Hamerski Babinicz i pchor. Leon Szymalski, którzy zmarli następnego dnia. Potyczka była najbardziej udaną i zwycięską akcją 2. Pułku Piechoty Legionów, AK i Ŝołnierzy BCh. (5) Miejsce koło Dębicy, gdzie w czasie II Wojny Światowej podczas akcji Burza oddziały AK obwodu Dębickiego 5. Pułku Strzelców Konnych AK stoczyły największy bój partyzancki w Polsce południowo-wschodniej. Oddziałami tymi dowodził mjr Adam Lazarowicz. Właściwą walkę poprzedził całodobowy ostrzał artylerii niemieckiej rozpoczęty rankiem 23 sierpnia Wczesnym świtem 24 sierpnia oddziały niemieckie uderzyły na obóz II zgrupowania. Pod dowództwem mjr. Adama Lazarowicza Klamry Ŝołnierze 5. psk AK kilkakrotnie odparli atak wroga. Po całodniowej walce, w godzinach wieczornych, niemieckie oddziały wycofały się z rejonu polany. Mjr Adam Lazarowicz za działalność w WiN został skazany na śmierć i rozstrzelany w więzieniu mokotowskim 1 marca (9) 5. Jeden z celów akcji Burza to... ZSRR do uznania władzy Rządu RP (reprezentowanego w kraju przez Delegaturę Rządu na Kraj) w Polsce i granicy wschodniej sprzed 1939 roku (którą ZSRR uznał w traktacie ryskim w 1921) i praw Polski do jej terenów wschodnich, bezprawnie zagarniętych na mocy postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow po agresji ZSRR na Polskę w dniu 17 września (10) 7. Jeden z celów akcji Burza... przybycia do Polski sił aliantów zachodnich i jednostek Polskich Sił Zbrojnych na zachodzie, a w pierwszej kolejności 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. (12) Województwo, w którym 4 stycznia 1944 roku po wkroczeniu Armii Czerwonej w granice II RP rozpoczęła się akcja Burza. (9) Nazwisko brytyjskiego ministra wojny ekonomicznej, który w liście do gen. Sosnkowskiego z 13 maja 1944 wyraził podziw i uznanie dla skutecznego i sprawnego przeprowadzenia akcji Jula polegającej na równoczesnej dywersji na kilku liniach kolejowych (8) 12. Iwan Daniłowicz... (ur. 29 czerwca 1906 we wsi Oksanino, zm. 18 lutego 1945 w okolicach Melzaka) sowiecki dowódca wojskowy, generał armii, najmłodszy generał Armii Czerwonej. SłuŜył na wielu stanowiskach dowódczych Armii Czerwonej. Od 15 kwietnia 1944 dowodził Frontem Zachodnim, a od 24 kwietnia 3. Frontem Białoruskim. Pod jego dowództwem front uzyskał znaczące sukcesy, takie jak okrąŝenie na wschód od Mińska ponad 100 tys. Ŝołnierzy niemieckich. Dowodził operacją wileńską i kowieńską, w wyniku których Niemcy zostali wyparci z Litwy i północno-zachodniej Białorusi oraz uzyskano przyczółki na lewym brzegu Niemna. 17 lipca 1944 w ramach tajnej operacji rozbrajania Ŝołnierzy Armii Krajowej wraz z gen. Iwanem Sierowem, przysłanym przez NKWD prowadził rozmowy z dowództwem AK. Podstępem wezwany na odprawę do budynku dowództwa Frontu Białoruskiego komendant ppłk Aleksander KrzyŜanowski Wilk i szef 20

5 sztabu mjr Teodor Cetys Sław, zostali rozbrojeni i aresztowani. Tego samego dnia, w godzinach popołudniowych, w miejscowości Bogusze miała się odbyć odprawa dowódców oddziałów partyzanckich, na którą zapowiedział przybycie zarówno ppłk Wilk, jak i gen.... Odprawa zakończyła się jednak rozbrojeniem oficerów przez oddział NKWD. Zmarł raniony odłamkiem artyleryjskim podczas wizyty na linii frontu w okolicach Melzaka (województwo warmińsko-mazurskie), gdzie do dziś stoi jego pomnik. 31 stycznia 2014 lokalne władze postanowiły go zburzyć, uzasadniając to tym, Ŝe jest on dla Polaków symbolem komunizmu, totalitaryzmu i sowietyzacji. (14) 14. Akcja Burza miała być prowadzona przez Armię Krajową... od Armii Czerwonej. (11) Miejsce walki (między Opatowem a Sandomierzem w województwie świętokrzyskim) z Wehrmachtem w dniu 30 lipca 1944 w ramach akcji Burza prowadzonej przez oddziały AK. Do walki z wojskami 18. Dywizji Artylerii 4 Armii Pancernej Wehrmachtu, wspieraną przez oddziały Ŝandarmerii z Sandomierza, stanął batalion sandomierski 2. Pułku Piechoty Legionów pod dowództwem kpt. Ignacego Zarobkiewicza ps. Swojak. Wcześniej, 27 lipca, większość batalionu zebrała się w rejonie Pęczyny. Po drodze dołączyli kolejni Ŝołnierze i stan osobowy wzrósł do ok. 250 ludzi. W walce zginął jak mówiono kwiat młodzieŝy sandomierskiej, blisko 70 Ŝołnierzy z AK i BCh, w tym bestialsko zamordowane 2 łączniczki i 2 sanitariuszki. (9) 21