W czasie imprezy Vivat Vasa tak jak w lipcu 1626 r. wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa II Adolfa opanowują zamek w Gniewie.

Transkrypt

1 20 Potężna krzyżacka warownia jest doskonale widoczna z drogi wiodącej wzdłuż Wisły. Położony między rzeką a miastem zamek był świetnie chroniony przez naturalne ukształtowanie terenu. Stanął na wysokim i szerokim cyplu rzecznym u ujścia Wierzycy do Wisły. Gniew Wschodnie skrzydło zamku w Gniewie. Ziemie, na których leży Gniew, należały do książąt pomorskich, którzy w 1229 r. nadali je zakonowi cystersów. Jednak już w 1276 r. książę Sambor II, poszukując sojuszników do walki ze swoim bratem, odebrał dobra cystersom i przekazał zakonowi krzyżackiemu. Nie obyło się bez dochodzenia praw przez obie strony i dopiero w 1283 r. pierwszy komtur Dietrich von Spira rozpoczął budowę strażnicy zakonnej. Prace nad zamkiem-klasztorem rozpoczęto w 1290 r. od wzniesienia 6-metrowej wysokości murów obwodowych z wieżyczkami w trzech narożach i potężnym stołpem w czwartym. Kolejnym etapem było wybudowanie skrzydeł południowego i północnego z wjazdem. Na początku XIV w. dokończono inwestycję

2 W czasie imprezy Vivat Vasa tak jak w lipcu 1626 r. wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa II Adolfa opanowują zamek w Gniewie. 21 przez dobudowanie skrzydeł wschodniego i zachodniego. Komunikację między nimi zapewniały drewniane krużganki, wsparte na kamiennych kroksztynach. Całość otaczały mur oporowy oraz fosa z wodą. Mur był wzmocniony wieżyczkami, z których jedna pełniła dodatkowo funkcję latryny. W przeciwieństwie do innych zamków krzyżackich, w Gniewie przedzamcze otaczało zamek dookoła i również było okolone pierścieniem murów. Kolejne poważniejsze zmiany w konstrukcji zamku nastąpiły po 1422 r., kiedy Międzynarodowy Konny Turniej Rycerski Króla Jana III Sobieskiego należy do najwspanialszych tego typu imprez w Polsce.

3 66 Gołuchowska budowla to typowy przykład obiektu, który pierwotnie był zamkiem, następnie został przekształcony we wspaniałą rezydencję, a obecnie pełni funkcję muzeum. Część eksponowanych tu zbiorów stanowią dzieła sztuki zgromadzone przez Izabelę z Czartoryskich Działyńską, słynną kolekcjonerkę i podróżniczkę. Kalendarium ok r. wzniesienie przez Leszczyńskich wieży mieszkalno-obronnej przebudowa obiektu na wczesnobarokową siedzibę 1853 r. nabycie Gołuchowa przez Tytusa Działyńskiego z Kórnika przebudowa w duchu renesansu francuskiego 1951 r. przejęcie rezydencji przez Muzeum Narodowe w Poznaniu 1962 r. otwarcie placówki muzealnej Ozdobą sali Królewskiej jest kasetonowy strop, ale także XVI-wieczny kominek wykonany w Wenecji. Gołuchów Okoliczności powstania w Gołuchowie murowanego zamku, a raczej dworu o charakterze obronnym, są nadal kwestią nierozstrzygniętą. Według niektórych badaczy inicjatorem budowy był Rafał IV Leszczyński, wojewoda brzesko-kujawski, a następnie starosta radziejowski. Zgodnie z tą hipotezą zamek powstał około 1560 r. i miał formę wieży mieszkalno-obronnej o czterech kondygnacjach, z czterema potężnymi ośmiobocznymi basztami w narożach. Założenie obronne było otoczone fosą zasilaną wodą z rzeki Ciemnej oraz naturalnymi rozlewiskami. W latach z inicjatywy Wacława Leszczyńskiego przeprowadzono poważną rozbudowę siedziby rodu, przekształcając ją we wczesnobarokową rezydencję. Wzniesiono wówczas reprezentacyjny gmach, połączony z wcześniejszą wieżą wąskimi skrzydłami. Powstały w ten sposób wewnętrz ny dziedziniec ozdobiono gankiem i loggią w północnej ścianie południowego skrzydła. W narożniku południowo-zachodnim zbudowano pięcioboczną basztę. Wejście do zamku poprowadzono przez most i bramę, osłanianą przez cylindryczne baszty. W rękach Leszczyńskich Gołuchów pozostawał do końca XVII w. Później rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. W prawie niezmienionej architektonicznie postaci dotrwała do 2. połowy XIX w., ale była już wówczas zrujnowana. Od całkowitego upadku uratował ją Tytus Działyński z Kórnika, który kupił ją w 1853 r. dla swojego jedynego (wśród sześciorga dzieci) syna, Jana. Na przełomie lat 70. i 80. XIX w. żona Jana Działyńskiego, Izabela z Czartoryskich przekształciła siedzibę w duchu francuskiego renesansu, wzorując się na zamkach znad Loary. Projekty przebudowy opracowali wybitni architekci Zygmunt Gorgolewski oraz Maurycy Ouradou. Nieco wcześniej pod kierownictwem znanego ogrodnika Adama Kubaszewskiego rozpoczęły się prace nad urządzeniem parku. W efekcie na powierzchni 160 ha powstało wspaniałe arboretum z kilkuset gatunkami rodzimych i egzotycznych drzew i krzewów. We wnętrzach rezydencji Izabela Działyńska urządziła prywatne muzeum, obejmujące bogate zbiory dzieł sztuki, które od lat nabywała podczas licznych podróży po Europie i północnej Afryce. Szczególnie cenne były: kolekcja antycznych waz, galeria obrazów z XV XVIII w. oraz średniowieczne rzemiosło artystyczne. Działyńscy nie doczekali się potomstwa, w 1899 r. posiadłość przeszła więc na własność bratanka Izabeli, Witolda Czartoryskiego, który powiększył zbiory muzealne. Znaczna ich część

4 Portret młodej Izabeli z Działyńskich Czartoryskiej. 67 została jednak zrabowana przez hitlerowców podczas II wojny światowej. W 1951 r. zamek przejęło Muzeum Wielkopolskie (obecnie Muzeum Narodowe) w Poznaniu. Od 1962 r. zabytkowa rezydencja udostępniona jest zwiedzającym. Bogate zbiory, systematycznie uzupełniane, eksponowane są w starannie odrestaurowanych wnętrzach. W parku, w tzw. Oficynie mieści się Muzeum Leśnictwa. Niedaleko znajduje się też neobarokowa kaplica grobowa Czartoryskich. Atrakcją turystyczną Gołuchowa jest Pokazowa Zagroda Zwierząt w kompleksie leśnym przylegającym do parku. Dawniej można w niej było obejrzeć jedynie żubry, a obecnie także daniele, dziki i koniki polskie. Prowadzona w Gołuchowie hodowla dzikich zwierząt nawiązuje do dawnej tradycji zakładania zwierzyńców w pobliżu rezydencji magnackich. Zamek w Gołuchowie od strony południowo-zachodniej. Pierwsza z lewej to baszta-gabinet.

5 150 W Krasiczynie nad Sanem znajduje się wspaniały zamek bastejowy, otoczony rozległym parkiem krajobrazowym. Zaliczany jest do najcenniejszych zabytków renesansowej architektury obronno-rezydencjonalnej w Polsce. Świadczy o potędze rodu Krasickich, jego ambicjach oraz pozycji, jaką zajmował w minionych wiekach. Krasiczyn [s. 151] Dziedziniec zamkowy ozdobiony jest sgraffitowymi rysunkami figuralnymi, przedstawiającymi m.in. poczet polskich władców. Prace przy wznoszeniu obronnej siedziby rodu Krasickich rozpoczęto u schyłku XVI w. Ich inicjatorem był Stanisław Krasicki, dworzanin oraz sekretarz polskich królów, Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III. Siedzibę postawiono w miejscu starszej, drewnianej fortalicji, jaką pół wieku wcześniej wybudował Jakub z Siecina herbu Rogala, protoplasta rodu Krasickich. Modernizacji Krasiczyna podjął się syn Jakuba, Stanisław, który ziemne wały kazał zastąpić murami kurtynowymi z umieszczonymi w narożach kamiennymi bastejami, a między bramą a basteją północno-wschodnią wzniósł dwukondygnacyjny dom mieszkalny. Rozbudowę kontynuował kolejny Krasicki, Marcin, lojalny stronnik i dworzanin króla Zygmunta III. To z jego inicjatywy niewielka siedziba została przekształcona w okazałą rezydencję o cechach manierystycznych. Cztery basteje przebudowano na wspaniałe baszty: Boską, Papieską, Królewską i Szlachecką. Każda wyróżniała się odmienną architekturą i odzwierciedlała właściwą hierarchię władzy. Najpiękniejsza baszta, południowo-zachodnia (Boska), mieściła kaplicę NMP i św. Marcina. Mury zamku oraz dwie baszty, Papieską i Szlachecką, zwieńczono attyką. Elewację pokryto dekoracją sgraffitową. Wewnętrzny dziedziniec ozdobiły parterowe krużganki i nakryta kopułą loggia. Wzniesiono też nowy budynek mieszkalny i rozbudowano istniejący, w którym dodatkowo przekształcono wnętrza. Zachodnia kurtyna dzięki wymalowaniu okien i zwieńczeniu attyką przeobraziła się w iluzyjne skrzydło mieszkalne. Wjazd do zamku poprowadzono przez kamienny most, przerzucony nad fosą, i dalej przez rozbudowany zespół bramny z wieżą, zwaną Zegarową. Do dziś podziwiać w niej można ozdobny portal z początku XVII w. Otoczenie rezydencji stanowił rozległy ogród w typie włoskim.w 1692 r. zmarł ostatni męski potomek Krasickich z Krasiczyna i odtąd dobra przechodziły z rąk do rąk, stanowiąc między innymi własność: Modrzewskich, Tarłów, Potockich i Ponińskich. Ostatnimi właścicielami ( ) byli Sapiehowie z linii kodeńskiej. Z ich inicjatywy przeprowadzono renowację rezydencji i przekomponowano park. Oni też wprowadzili zwyczaj Kalendarium koniec XVI w. wzniesienie obronnej siedziby Stanisława Krasickiego XVI/XVII w. rozbudowa rezydencji z inicjatywy Marcina Krasickiego koniec XVII w. po śmierci ostatniego Krasickiego z Krasiczyna rezydencja własnością różnych rodów zamek w rękach Sapiehów 1944 r. przejęcie dóbr krasiczyńskich przez państwo 2. połowa XX w. remont obiektu z przeznaczeniem na cele muzealno-hotelowe Wjazd do zamku prowadzi przez kamienny most i zespół bramny z wieżą Zegarową.

6 upamiętniania narodzin swoich dzieci sadzeniem drzew: dębu dla syna, a lipy dla córki. Sapiehowie zgromadzili w Krasiczynie cenny księgozbiór i bogatą kolekcję dzieł sztuki. W 1852 r., w przeddzień ślubu Adama Sapiehy z Jadwigą z Sanguszków, zamek spłonął od uderzenia piorunu. Właściciele rozpoczęli niezwykle kosztowną i ciągnącą się do wybuchu II wojny światowej odbudowę rezydencji. Jesienią 1944 r. obiekt przejęło państwo. Najpierw umieszczono w nim ośrodek szkoleniowy, a następnie szkołę z internatem. Później zamek użytkowała Fabryka Samochodów Osobowych z Warszawy, która adaptowała go na cele wypoczynkowo-muzealne. Obecnie rezydencja należy do Agencji Rozwoju Przemysłu SA. W zamku mieszczą się hotel, restauracja i centrum konferencyjne. Część zabytkowych wnętrz, mimo prowadzonych nadal prac renowacyjnych, udostępniono zwiedzającym. Dla gości otwarty jest też park z wieloma cennymi okazami egzotycznych i rodzimych drzew oraz krzewów. W scenerii zamku odbywają się liczne imprezy artystyczne i komercyjne. 151