Elastyczność popytu i podaży

Transkrypt

1 Autor: mgr Andrzej Kacprzyk mgr J. Karol Słowiński II. Elastyczność popytu i podaży Spis treści: Wstęp 1. Cenowa elastyczność popytu 1.1 Cenowa elastyczność popytu a przychody przedsiębiorstw 2. Mieszana cenowa elastyczność popytu 3. Dochodowa elastyczność popytu 4. Cenowa elastyczność podaży Słowa kluczowe: elastyczność popytu, elastyczność podaży, cenowa elastyczność popytu, dochodowa elastyczność popytu, popyt doskonale elastyczny, popyt elastyczny, popyt wzorcowy, popyt nieelastyczny, popyt sztywny, podaż elastyczna, podaż nieelastyczna, dobra substytucyjne, dobra komplementarne. Wstęp Dotychczasowa analiza prawa popytu i podaży pozwala nam określić kierunki reakcji popytu i podaży na zmiany cen i czynników pozacenowych, nie mówi nam jednak nic o sile tej reakcji. Silę tę można mierzyć stosując odpowiednie współczynniki elastyczności podaży i popytu, które zostaną przedstawione w niniejszym module. Znajomość tych wskaźników znakomicie ułatwia zrozumienie zachowań i decyzji mikropodmiotów gospodarczych (konsumentów i firm), a niekiedy nawet poczynań rządu. 1. Cenowa elastyczność popytu Elastyczność cenowa popytu jest ważnym wskaźnikiem, bardzo przydatnym przy rozstrzyganiu wielu problemów ekonomicznych. Z dotychczasowych rozważań (moduł 1) wiemy, że istnieje odwrotna zależność między popytem a ceną, innymi słowy reakcją na wzrost ceny jest spadek popytu. Poznane prawo popytu informuje nas jedynie o kierunku tej zależności, jednak nawet nie posiadając żadnych danych dotyczących sprzedaży, można intuicyjnie stwierdzić, że dwukrotny wzrost cen żywności wywoła znacznie mniejszy spadek popytu, niż analogiczny wzrost cen drogich kosmetyków. Narzędziem, które umożliwia dokonanie pomiaru siły tej reakcji jest współczynnik cenowej elastyczności popytu (E PD ). Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 1

2 Cenowa elastyczność popytu jest to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany ceny danego dobra przy założeniu ceteris paribus. W formie algebraicznej można to ująć następująco: lub gdzie: E PD = - E PD = - Procentowa zmiana wielkości popytu( D) Procentowa zmiana ceny ( P) D D 0 : P D = - P P 0 0 = - D1 D D0 P1 P0 P 0 0 = - D D0 P P 0 (1) P 0, (2) D E PD współczynnik elastyczności cenowej popytu, D 0 i D 1 wielkość popytu początkowa i w okresie obliczeniowym, P 0 i P 1 cena danego dobra początkowa i w okresie obliczeniowym, D przyrost (zmiana absolutna) popytu, P przyrost ceny. W skrótowym zapisie często pomija się znak (minus) i używa wartości bezwzględnych (por. Begg et al. 2000: ). Tabelaryczne zestawienie przedziału wielkości współczynnika cenowej elastyczności popytu Procentowa zmiana ceny Procentowa zmiana popytu Obliczenie Wielkość współczynnika elastyczności cenowej Interpretacja współczynnika /20 E PD= 0 Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) /20 E PD= 1/2 Popyt nieelastyczny /20 E PD=1 Popyt wzorcowy (jednostkowy) /20 E PD=2 Popyt elastyczny 20 nieskończona E PD= Popyt doskonale elastyczny Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 2

3 1.1. Elastyczność cenowa popytu a przychody przedsiębiorstw Elastyczność cenowa popytu jest kategorią bardzo przydatną do wielu obliczeń. Znajomość jej współczynników dla poszczególnych dóbr i usług może ułatwić przedsiębiorstwom decyzje odnośnie podwyższania lub obniżania ceny swoich wyrobów. Przykładowe wartości tego wskaźnika zawiera tabela 1 (por.: Begg et al. 2000: 124). Tabela 1. Szacunkowe wartości współczynnika cenowej elastyczności popytu dla niektórych dóbr i usług Produkt lub usługa E PD Produkt lub usługa E PD gazety 0.10 mleko 0.63 energia elektryczna 0.13 sprzęt AGD 0.63 chleb 0.15 bilety do kina 0.87 bilety na mecze baseball 0.23 piwo 0.90 cukier 0.30 buty 0.91 jajka 0.32 samochody 1.14 usługi prawnicze 0.37 wołowina 1.27 usługi naprawa samochodów 0.40 porcelana 1.54 ubrania 0.49 posiłki w restauracjach 2.27 benzyna 0.60 jagnięcina i baranina 2.65 Źródło: McConnell et al. 2005: 113 W zależności od stopnia elastyczności możemy rozważyć trzy przypadki: Jeśli popyt na dane dobro jest popytem elastycznym ( E PD > 1), wówczas przedsiębiorstwom nie będzie się opłacało podwyższanie ceny tego dobra (rysunek 1). Popyt na nie spadłby bowiem o większy procent niż wzrosła cena i w efekcie przychód przedsiębiorstwa (rozumiany jako iloczyn ceny i sprzedanej ilości, która na wolnym rynku nigdy nie będzie większa od wielkości popytu) zmniejszyłby się. Tak więc w sytuacji, gdy popyt na dane dobro jest elastyczny producentom opłaca się zmniejszyć jego cenę (z P A do P B ). Obniżka ta zostanie bowiem zrekompensowana większym procentowo wzrostem popytu i w rezultacie przychód (wydatki konsumenta) zwiększy się. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 3

4 Rysunek 1. Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków konsumenta popyt elastyczny obniżka ceny powoduje wzrost wydatków Źródło: opracowanie własne Jeśli elastyczność cenowa popytu na dobra wytwarzane przez dane przedsiębiorstwo jest elastycznością wzorcową ( E PD = 1), to jakakolwiek podwyżka, czy też obniżka cen tych dóbr nie będzie miała żadnego wpływu na wielkość przychodu (rysunek 2). Przy elastyczności wzorcowej każda zmiana ceny zrównoważona zostanie bowiem taką samą procentowo (lecz o przeciwnym znaku) zmianą popytu. Rysunek 2. Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków konsumenta popyt o elastyczności wzorcowej obniżka ceny nie zmienia wielkości wydatków Źródło: opracowanie własne Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 4

5 Jeśli popyt na dane dobro jest popytem nieelastycznym (0 < E PD < 1) wówczas przedsiębiorstwom nie będzie się opłacało obniżanie ceny tego dobra. Co prawda, na skutek spadku ceny, popyt na to dobro zwiększyłby się, ale o mniejszy procent niż spadła cena w efekcie przychód przedsiębiorstwa zmniejszyłby się (rysunek 3). Jeśli natomiast producenci zdecydują się na podwyżkę ceny dobra (z P B do P A ), na które popyt jest nieelastyczny, to ta podwyżka z nawiązką zrekompensuje im mniejszy procentowo spadek popytu, gdyż w rezultacie przychód ze sprzedaży (utarg) zwiększy się. Rysunek 3. Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków konsumenta popyt nieelastyczny obniżka ceny powoduje spadek wydatków Źródło: opracowanie własne Wymarzoną sytuacją dla przedsiębiorstw byłby sztywny popyt na ich produkty (E PD = 0) wówczas nawet bardzo wysoki wzrost ceny nie spowodowałby bowiem jakiegokolwiek spadku popytu. W rezultacie przychód mógłby znacznie wzrosnąć (o tyle procent, o ile wzrosłaby cena) (zob. więcej w: Kamerschen et al. 1991: ). Przykład 1: W wyniku podwyżki ceny dobra a z 250 do 500, popyt na to dobro spadł z 2500 sztuk do 2000 sztuk. a) oblicz absolutną zmianę ceny b) oblicz absolutną zmianę popytu c) oblicz względną zmianę ceny d) oblicz względną zmianę popytu e) oblicz współczynnik elastyczności cenowej popytu f) określ jaki to rodzaj popytu Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 5

6 Rozwiązanie: a) P (absolutna zmiana ceny) = = 250 (od ceny z okresu późniejszego odejmujemy cenę z okresu wcześniejszego) b) D (absolutna zmiana popytu) = = (popyt spadł o 500) c) Względna zmiana jest to inaczej zmiana procentowa. Musimy więc określić o ile procent i w jakim kierunku zmieniła się cena. Możemy skorzystać ze wzoru: względna zmiana ceny = P / P 0. Absolutną zmianę ceny należy więc podzielić przez cenę obowiązującą w okresie wcześniejszym: 250 / 250 = 1 d) Względna (procentowa) zmiana popytu = D/D 0 = - 500/2500 = - 0,2 (analogicznie, jak w poprzednim podpunkcie). Inaczej możemy powiedzieć, że popyt spadł o 20%. e) Korzystając ze wzoru na cenową elastyczność popytu: E PD = ( D/D 0 ) / ( P/P 0 ) podstawiamy obliczone w poprzednich podpunktach wielkości: E PD = (- 0,2) / 1 = - 0,2 f) Ponieważ wartość bezwzględna współczynnika cenowej elastyczności popytu mieści się w przedziale od 0 do 1 ( E PD = 0,2), popyt jest nieelastyczny lub inaczej mało elastyczny. Studium przypadku Związek Piłki Nożnej oraz Królewska Opera mają ten sam, wartościowy cel Ostatnie wydarzenia w lidzie brytyjskiej piłki nożnej ukazują, jak bardzo kosztowna może być nieznajomość podstawowych prawidłowości rządzących popytem i podażą. Brytyjski Związek Piłki Nożnej (ang. Football Association) stał się przedmiotem krytyki, gdy nie sprzedał biletów na największe wydarzenie sportowe na półfinałowy mecz Pucharu Anglii rozgrywany pomiędzy dwoma najbardziej uwielbianymi przez kibiców klubami, tj. Liverpoolem oraz Aston Villą. Oczekiwano, że mecz odbędzie się przy pełnych trybunach stadionu Old Trafford (macierzysty stadion Manchester United), który zlokalizowany jest niezwykle dogodnie dla kibiców obu zespołów. Transmisja sieci telewizyjnej Sky była zagwarantowana, ale oglądanie meczu w telewizji dla prawdziwego kibica było nie do przyjęcia. Dlaczego więc stadion zapełniony był tylko w 80%? Liverpool zwrócił 6 tys. niesprzedanych biletów z 23.5 tys., a Aston Villa 4.4 tys. z przeznaczonych dla nich ich 23 tys. biletów. Średnia cena ważona cena biletu byłą na poziomie Prawie wszystkie zwroty, jakie miały miejsce, to bilety w najwyższej cenie, czyli za 38. Tego samego dnia w Villa Park miał miejsce drugi półfinał relacjonowany przez telewizję BBC. Zmierzyła się Chelsea oraz Manchester United. Chelsea sprzedała wszystkie bilety w ilości 18.5 tys., a Manchester United nie sprzedał 700 biletów z posiadanych 19 tys. Wszystkie niesprzedane bilety były w cenie 38. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 6

7 Gdy przeanalizujemy wyniki sprzedaży z obu meczów, zauważymy różnicę polegającą na tym, że Old Trafford ma aż 86% swoich miejsc w najwyższych cenach (za 38 oraz 30), podczas gdy Villa Park miał tylko 67% miejsc w tych samych cenach ( 38 oraz 30). Kibice wykupili niemal całkowicie bilety w Villa Park. Wynik ten nie był raczej efektem działań ZPN, a raczej struktury miejsc na stadionie. Villa Park miała znacznie większą liczbę biletów tańszych niż 30. ZPN popełnił błędy w obu przypadkach (szczególnie w przypadku Old Trafford) sądząc, że popyt na bilety jest mniej cenowo elastyczny (mniej wrażliwy na zmianę cen). Być może ZPN mógłby wziąć przykład z Opery Królewskiej w Londynie, która posiada system z 131 poziomami cen. Ilość zastosowanych cen zależy od rodzaju przedstawienia. Na koncert Placido Domingo przeciętna cena za bilet wyniosła 76. Przedział cenowy wynosił od 50 (800 z biletów) do 140 (124 bilety). Końcowy efekt pełna sala. W przypadku występów nowoczesnych baletów, przeciętna cena biletu wynosiła Przy rozpiętości cen od 2 do 34 funtów i 800 biletach w cenie 13.5 lub mniejszej. Końcowy efekt pełna sala. Porównując oba przypadki musimy zwrócić uwagę na fakt, że krzywa podaży przebiega pionowo przy 2 tys. miejsc. W przypadku stadionu Old Trafford to liczba dwudziestopięciokrotnie większa zanim stadion się całkowicie zapełni. Oczywiście musimy wziąć pod uwagę inne czynniki, np. wizerunek piłki nożnej w porównaniu z operą czy dochody konsumentów. Czy popularność opery jest tak szeroka jak piłki nożnej, czy dochody kibiców są podobne do dochodów wielbicieli opery? Logicznym wnioskiem jest by menedżerowie ZPN, jak i Królewskiej Opery, zbadali elastyczność cenową i dochodową popytu, zanim zorientują się, gdzie znajduje się cena równowagi. Źródło: The Guardian, 8 kwietnia 1996 r. 2. Mieszana cenowa elastyczność popytu Kolejną bardzo użyteczną i powszechnie stosowaną miarą elastyczności jest współczynnik mieszanej cenowej elastyczność popytu. Mierzy on reakcję popytu na dobro a na zmianę ceny dobra B. Współczynnik ten ma następującą postać: E MD = D D A A0 : P P B B0 (3) Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 7

8 gdzie: D D P P A A0 B B0 procentowa zmiana popytu na dobro A, procentowa zmiana ceny dobra B, które w stosunku do dobra A jest substytucyjne bądź komplementarne. Wartość tego współczynnika pozawala nam określić, w jakiej relacji do siebie są dobra. Znak ujemny informuje nas, że dobra A i B są wobec siebie komplementarne, znak dodatni oznacza substytucyjność dóbr. Gdy dobra są od siebie niezależne współczynnik przyjmuje wartość równą zeru (zob. więcej w: Begg et al. 2000: ). Przykład 2: Cena dobra A wzrosła o 16%, w wyniku czego popyt na dobro B spadł o 4%. Ile wynosi cenowa mieszana elastyczność popytu? Jakiego typu są to dobra? Podaj przykład. Rozwiązanie: Ponieważ zmiana ceny jednego dobra spowodowała zmianę popytu na inne dobro należy skorzystać ze wzoru na mieszaną cenową elastyczność popytu. W treści zadania podane mamy od razu wartości procentowe (względne), zatem korzystając z powyższego wzoru otrzymujemy: E MD = (- 4%) / (16 %), czyli inaczej: E MD = (- 0,04) / (0,16) = - 0,25. Ponieważ otrzymany współczynnik posiada wartość ujemną, dobra A i B są wobec siebie komplementarne. Jeśli rośnie cena jednego z nich, popyt na drugie spada. Klasycznym przykładem takich dóbr są benzyna i samochód lub pióro i atrament. 3. Dochodowa elastyczność popytu Drugim oprócz ceny istotnym czynnikiem determinującym wielkość popytu na dane dobro jest dochód. Stosując klauzulę ceteris paribus można stwierdzić, że wzrost dochodów nabywców powoduje wzrost popytu. Siłę tej reakcji mierzy współczynnik elastyczności dochodowej popytu: gdzie: E ID = D D : I, (4) I Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 8

9 D D I I procentowa zmiana popytu, procentowa zmiana dochodu. Na podstawie wartości liczbowych tego współczynnika można dokonać podziału dóbr na następujące kategorie: dobra normalne (zwykłe) charakteryzujące się dodatnią elastycznością dochodową popytu i dobra niższego rzędu, mające ujemną elastyczność dochodową; dobra pierwszej potrzeby (podstawowe) mające elastyczność dochodową niższą od jedności i dobra luksusowe (wyższego rzędu), które charakteryzują się współczynnikami o wartości większej niż jeden (zob. więcej w: Begg et al. 2000: ; Milewski, Kwiatkowski (red.) 2005: 59-62). Analiza przypadku współczynniki elastyczności popytu na przejazdy autobusami komunikacji publicznej Elastyczność cenowa: 0.1 Mieszana cenowa elastyczność ( z cenami samochodów): +0.3 Elastyczność dochodowa: Współczynnik elastyczności cenowej na przejazdy autobusowe wynosi 0.1 (<1.0>), czyli popyt na te usługi jest nieelastyczny. Spadek ceny biletów autobusowych spowodowałby niewielki wzrost liczby osób przemieszczających się autobusami. Jeśli weźmiemy pod uwagę zależność pomiędzy ceną aut a popytem na przejazdy autobusem, to okazuje się, że współczynnik mieszanej cenowej elastyczności popytu wynosi Oznacza to, że auta i przejazdy autobusami są dobrami substytucyjnymi. Ponadto wysokość współczynnika wynoszącego 0.3 (jest mniejsza od 1) oznacza,że relacja między nimi jest nieelastyczna. Jeśli ceny aut wzrosną, to spowoduje to niewielki przyrost osób, które przemieszczać się będą autobusami. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu wynosi -2.4, co oznacza, że mamy do czynienia z dobrami niższego rzędu i wysoką wrażliwością na zmiany dochodów. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 9

10 4. Cenowa elastyczność podaży Kolejnym rodzajem elastyczności jest cenowa elastyczność podaży mierząca reakcję oferowanej ilości towaru na zmianę ceny. Jej miarą jest współczynnik elastyczności cenowej podaży, który ma następującą postać: gdzie: S S 0 E PS = S : S 0 P, (5) P 0 procentowa zmiana podaży, P P 0 procentowa zmiana ceny. Elastyczność podaży pozwala ocenić, jak zmieni się cena i oferowana ilość odpowiadające warunkom równowagi pod wpływem zmian popytu. Ponieważ krzywe podaży wznoszą się, elastyczność podaży jest dodatnia. Jeśli przesuwamy się wzdłuż krzywej podaży, wzrostowi cen towarzyszą przyrosty produkcji. Im bardziej podaż jest elastyczna, tym większy jest procentowy wzrost jej wielkości stanowiący reakcję na daną procentową zmianę ceny. Zatem krzywe podaży o wysokiej elastyczności są względnie płaskie, zaś krzywe o niskiej elastyczności względnie strome (Begg et al. 2000: 247; zob. więcej w: Milewski, Kwiatkowski (red.) 2005: 62-64). Studenci chcący pogłębić swoją wiedzę mogą przestudiować zagadnienia dotyczące punktowego i łukowego mierzenia elastyczności oraz mierzenia elastyczności za pomocą metod graficznych (Milewski, Kwiatkowski (red.) 2005: 64-77). Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 10

11 Bibliografia: Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2000): Mikroekonomia, PWE, Warszawa, s ; 246. McConnell C.R., Brue S.L., Barbiero T.P. (2005): Microeconomics, McGraw-Hill Ryerson, s Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2005): Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, s Rekowski M. (1993): Wprowadzenie do mikroekonomii, Wydawnictwo POLSOFT AKADEMIA, Poznań, s Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy 11