245/4/B/2009. POSTANOWIENIE z dnia 4 marca 2009 r. Sygn. akt Ts 214/07. Trybunał Konstytucyjny w składzie: Bohdan Zdziennicki,

Transkrypt

1 245/4/B/2009 POSTANOWIENIE z dnia 4 marca 2009 r. Sygn. akt Ts 214/07 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Bohdan Zdziennicki, po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Sabiny K. w sprawie zgodności: 1) art. 29 ust. 1 i 3, art. 29 ust. 1a w zw. z art. 17 oraz art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.); 2) art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.); 3) Regulaminu Organizacyjnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z: art. 5, art. 7, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, p o s t a n a w i a: 1) podjąć zawieszone postępowanie; 2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. UZASADNIENIE W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 18 września 2007 r. skarżąca zakwestionowała zgodność: art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: ustawa) w zakresie, w jakim nie określa on, że odroczenie terminu płatności lub rozłożenie jej na raty następuje w formie decyzji; art. 29 ust. 3 ustawy w zakresie, w jakim nie określa on, że stwierdzenie wymagalności następuje w formie decyzji i nie wskazuje trybu odwoławczego od zerwania lub wypowiedzenia układu ratalnego, lub też stwierdzenia wymagalności układu ratalnego; art. 29 ust. 1a ustawy w zw. z art. 17 ustawy w zakresie, w jakim nie obejmuje on ochroną układów ratalnych zawartych przed dniem 17 lutego 2001 r., gdyż nie wskazuje trybu odwoławczego od zerwania lub wypowiedzenia układu ratalnego lub też od stwierdzenia wymagalności układu ratalnego; art. 83 ust. 1 ustawy, w zakresie, w jakim nie wskazuje on, że zakład wydaje decyzje w sprawie odroczenia terminu płatności należności, rozłożenia jej na raty, zerwania układu ratalnego itd. Skarżąca kwestionuje też art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim nie uznaje od odroczenia terminu płatności, rozłożenia jej na raty, zerwania układu ratalnego itd. za sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, które w trybie wyjątku podlegają rozpatrzeniu przez sąd, a także Regulamin Organizacyjny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim nie stwierdza on bezskuteczności lub nieważności czynności dokonanych przez Zakład w dniu wolnym od pracy.

2 W ocenie skarżącej przytoczone powyżej przepisy naruszają art. 5, art. 7, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r. Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. W dniu 3 grudnia 1998 r. skarżąca zawarła z organem rentowym układ ratalny na spłatę należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, przy czym nie dotrzymała warunków układu przez zaprzestanie spłaty należności. W związku z powyższym, 1 kwietnia 2001 r. układ został zerwany przez organ rentowy. Następstwem zerwania układu było wydanie decyzji z 21 maja 2001 r., mocą której Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił skarżącej umorzenia należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne wraz z odsetkami. Wniesione odwołanie zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Łodzi postanowieniem z 6 maja 2002 r. (sygn. akt IX U 5848/01). Zażalenie złożone na powyższe postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 31 lipca 2002 r. (sygn. akt AUz 122/02). W dniu 10 listopada 2006 r. skarżąca wystąpiła z wnioskiem o przywrócenie układu ratalnego zerwanego w 2001 r. Pismem z 22 listopada 2006 r. organ rentowy poinformował skarżącą o możliwości zawarcia nowej umowy o rozłożeniu zaległości na raty. W dniu 12 stycznia 2007 r. skarżąca wystąpiła z wnioskiem do Sądu Okręgowego o zobowiązanie ZUS Oddział w Łodzi z siedzibą w Zduńskiej Woli do wydania decyzji w przedmiocie przywrócenia zawartego z organem rentowym układu ratalnego. Wyrokiem z 23 kwietnia 2007 r. (sygn. akt IV U 101/07) Sąd Okręgowy w Sieradzu odrzucił wniosek (odwołanie), powołując się w uzasadnieniu rozstrzygnięcia na okoliczność, iż zgłoszone żądanie zawarcia układu ratalnego nie może być przedmiotem decyzji organu rentowego, ale następstwem dwustronnej umowy stron i jako takie nie jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 476 k.p.c., stąd też nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu sądowym. Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z 15 czerwca 2007 r. (sygn. akt III AUz 80/07) oddalił wniesione zażalenie. W uzasadnieniu podkreślił także, że ze względu na to, iż zawarcie ugody następuje w formie umowy stron, sprawa skarżącej przywrócenie zerwanego układu ratalnego, a zatem faktyczne zobowiązanie Zakładu do ponownego zawarcia układu, który zawierany może być jedynie na drodze umowy nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu sądowym. Od wskazanego postanowienia skarżąca wniosła skargę kasacyjną. Z wydaniem wskazanego powyżej postanowienia Sądu Apelacyjnego skarżąca wiąże naruszenie zasady państwa prawnego i nakazu urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej; prawa do godności oraz jej poszanowania przez organy władzy publicznej (art. 30 Konstytucji), równości wobec prawa i równego traktowania przez organy władzy publicznej oraz zakazu dyskryminacji (art. 32 Konstytucji), prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawa do skutecznego środka odwoławczego w każdym przypadku, wywodzonego przez skarżącą z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Skarżąca naruszenia powyższych praw i zasad upatruje w fakcie niemożności złożenia odwołania do sądu od zawartego z zakładem rentowym układu ratalnego. Dokładniejsza analiza uzasadnienia skargi wskazuje jednak jednoznacznie, że naruszenie to jest konsekwencją nieprawidłowości, jakie w ocenie skarżącej miały miejsce w związku z decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych określającą warunki układu ratalnego zawartego ze skarżącą w dniu 3 grudnia 1998 r. (nr DD 42 66/98), a przede wszystkim faktu zerwania układu ratalnego w dniu 1 kwietnia 2001 r. Skarżąca kwestionuje także fakt niedopuszczalności w tej sytuacji drogi sądowej, wskazując, że Odmawianie skarżącej prawa do wystąpienia w tej sprawie na drogę sądową narusza konstytucyjną zasadę prawa do sądu, zasadę działania przez organy państwowe w 2

3 granicach prawa oraz zasadę zapewnienia praw obywatelskich. W dalszej kolejności stwierdza, że stan zaistniały w tej sprawie przesądza o niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej zakwestionowanych w skardze przepisów, wywodząc, iż Zgodnie z tym, co twierdziły sądy orzekające w sprawie układu ratalnego nr DD/42-66/98, w sprawie tej zakład nie musiał wydawać decyzji, a w związku z tym skarżąca nie mogła odwołać się do sądu i zbadać legalności zerwania z nią ww. układu. Skarżąca wskazuje na dyskryminację wynikającą z faktu wydawania przez ZUS w szeregu innych spraw decyzji, co w konsekwencji daje stronie możliwość zabiegania o zmianę stanowiska Zakładu na drodze sądowej, gdy strona jest z decyzji niezadowolona, stwierdzając jednak dalej: Ponadto stan taki daje możliwość manipulowania zrywaniem układów ratalnych, czego skarżąca doświadczyła. Skarżąca uzasadnia w dalszej kolejności, dlaczego jej wniosek z 26 marca 2001 r. w ogóle wyłączał możliwość zerwania układu ratalnego nr DD/42-66/98 i rodził konieczność zmniejszenia rat ze względu na jej sytuację materialną. Wskazuje także, że takie działanie Zakładu było konieczne dla zrównoważenia bilansu zachwianego aferą z lewymi rentami. Jak wywodzi dalej skarżąca: W ten sposób zaskarżone niniejszą skargą konstytucyjną przepisy zostały wykorzystane przez Zakład i skutkowały pozbawieniem skarżącej godności oraz jej poszanowania i ochrony przez organy władzy publicznej oraz prawa do kontaktu z takim organem władzy publicznej, który działa na podstawie i w granicach prawa ( ). Fakt, że zaskarżone przepisy są wadliwe doprowadził do sytuacji, że zostało zaburzone bezpieczeństwo ekonomiczne skarżącej, a ponieważ Zakład zrywał układy ratalne w całej Polsce dodatkowo zabluźnił nakazowi stosowania zasady zrównoważonego rozwoju. W ten sposób zaskarżone przepisy nie stały się podstawą do zapewnienia wolności i praw człowieka i obywatela. Ponieważ sądy uporczywie twierdziły, że układ ratalny z 1998 r. został zawarty w formie umowy mamy tu też naruszenie konstytucyjnego zakazu nie-retroakcji i zasady państwa prawnego. Trybunał Konstytucyjny, mając na względzie fakt wystąpienia przez skarżącą ze skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego, działając na podstawie art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz art pkt 1 k.p.c., postanowieniem z 23 stycznia 2008 r. zawiesił postępowanie do czasu zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym. Postanowieniem z 25 lutego 2008 r. Sąd Najwyższy odrzucił skargę kasacyjną (sygn. akt I UK 309/07). Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje: Skarga konstytucyjna stanowi środek kontroli konstytucyjności przepisów, na podstawie których orzeczono o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach i wolnościach. Innymi słowy, naruszenie przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności lub konstytucyjnych praw podmiotowych, których ochrony skarżący chce dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, powinno stanowić konsekwencję wydania rozstrzygnięcia na podstawie przepisów, przeciwko którym wysunięty zostaje w skardze zarzut naruszenia Konstytucji. Podkreślić także należy, że zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym na skarżącym ciąży obowiązek nie tylko wskazania jakie konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, ale także określenia sposobu tego naruszenia. Nie budzi przy tym wątpliwości Trybunału, że oznacza to konieczność wykazania, w jaki sposób wydanie na podstawie kwestionowanych przepisów wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia doprowadziło do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności. Rozstrzygnięciem, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie przysługujących 3

4 jej praw konstytucyjnych jest postanowienie Sądu Apelacyjnego III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 15 czerwca 2007 r. (sygn. akt III AUz 80/70) oddalające zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Sieradzu z 23 kwietnia 2007 r. Przypomnieć należy, że w rozstrzygnięciach tych orzekające sądy stwierdziły brak podstaw do zmuszenia ZUS do wydania decyzji w sprawie zawarcia układu ratalnego, jako że układ ten na gruncie obowiązujących przepisów może być następstwem dwustronnej umowy stron. Z tego też względu sprawa skarżącej nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu sądowym. W ocenie Trybunału we wniesionej skardze konstytucyjnej nie określono sposobu naruszenia przysługujących skarżącej praw konstytucyjnych, a przede wszystkim nie wykazano, w jaki sposób wydanie wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia doprowadziło do naruszenia przywołanych konstytucyjnych praw i wolności, czyli prawa do sądu oraz zasady nienaruszalnej godności ludzkiej. Przytoczone w części historycznej niniejszego postanowienia obszerne streszczenie uzasadnienia skargi konstytucyjnej wskazuje jednoznacznie, że skarżąca naruszenie przysługującego jej prawa do sądu upatruje w niemożności odwołania się do sądu od zerwania przez ZUS układu ratalnego, zaś naruszenie godności upatruje w samym fakcie zerwania układu ratalnego przez ZUS i dalszym postępowaniu tego organu oraz orzekających w sprawie sądów. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego trudno znaleźć w uzasadnieniu skargi argumenty przemawiające za tezą, że stwierdzenie przez orzekające w sprawie sądy braku podstaw do zmuszenia ZUS do wydania decyzji w sprawie zawarcia układu ratalnego, narusza prawo do sądu lub godność człowieka. Zaznaczyć także należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego uzasadnieniem wniesienia skargi konstytucyjnej nie może być naruszenie przez kwestionowane regulacje przepisów Konstytucji niestanowiących źródeł konstytucyjnych wolności lub praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym. Oznacza to, że zawarte w skardze uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 2, art. 5, art. 7 oraz art. 32 Konstytucji nie stanowi realizacji przesłanki skargi konstytucyjnej wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Podkreślić także należy, że w uzasadnieniu skargi brak jest argumentów wskazujących na zasadność tezy głoszącej konieczność wydania układu ratalnego w formie decyzji i uzasadniającej niekonstytucyjność unormowania, zgodnie z którym właściwą formą w tym zakresie jest forma umowy. Skarżąca wskazuje tylko na okoliczność, że w innych sprawach wydawane są decyzje, nie wykazuje jednak przy tym, na czym polegać miałoby podobieństwo sprawy, której przedmiotem jest zawarcie układu ratalnego, z innymi sprawami z zakresu ubezpieczeń społecznych i w jaki sposób uzasadniałoby ono przyjęcie nakazu wydawania decyzji administracyjnej także w tej pierwszej kategorii spraw. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego brak jest bowiem podstaw do przyjmowania a priori, iż wszystkie sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są tego samego rodzaju, a zatem wymagają tego samego sposobu uregulowania. Na marginesie należy także podnieść, że wskazane w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcie nie mogło zostać wydane na podstawie Regulaminu Organizacyjnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w zakwestionowanym w skardze zakresie (tj. w jakim nie stwierdza on bezskuteczności lub nieważności czynności dokonanych przez Zakład w dniu wolnym od pracy). Oznacza to, że przepisy tego regulaminu nie mogą stanowić przedmiotu kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny w trybie skargi konstytucyjnej. Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, że sformułowanie zarzutu wskazuje jednoznacznie, iż skarżąca kwestionuje brak uregulowania w Regulaminie skutków prawnych określonych sytuacji (luka w prawie). Trybunał Konstytucyjny 4

5 podkreślał wielokrotnie, że skarga konstytucyjna jako środek ochrony służy wyeliminowaniu z systemu prawnego unormowań, które pozostają w sprzeczności z przepisami Konstytucji wyrażającymi wolności lub prawa skarżącego, przedmiotem skargi nie może być natomiast tzw. luka ustawodawcza. Innymi słowy: w drodze skargi konstytucyjnej nie można dochodzić ochrony praw lub wolności, których naruszenie wiąże się z brakiem stosownych unormowań w systemie prawa. Wypełniając rolę tzw. negatywnego prawodawcy, Trybunał Konstytucyjny władny jest jedynie kontrolować konstytucyjność przepisów już ustanowionych. Mając powyższe na względzie, należało na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu. 5