XII KONKURS PRZEDMIOTOWY Z BIOLOGII DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM ETAP SZKOLNY

Transkrypt

1 1 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/ Imię i nazwisko... pieczątka nagłówkowa szkoły XII KONKURS PRZEDMIOTOWY Z BIOLOGII DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu! Witaj na I etapie Konkursu Biologicznego Dla Uczniów Gimnazjum woj. Świętokrzyskiego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 13 stron i zawiera 32 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź, czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj w arkuszu czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzje odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeśli się pomylisz, przekreśl błędną odpowiedź i wpisz poprawną. W przypadku zadań wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. W zadaniach otwartych przedstaw tok rozumowania prowadzący do wyniku (uzasadnienia odpowiedzi). Czas pracy: 60 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 68 Pracuj samodzielnie. Powodzenia!

2 2 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 1 (0 1 pkt) Organizmy dzielimy na jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe. Do wielokomórkowych należą: a) pierwotek b) pijawka c) euglena d) ameba Zadanie 2 (0 1 pkt) Do związków organicznych występujących w komórkach zaliczamy węglowodany. Wybierz punkt zawierający wyłącznie węglowodany. a) glukoza, chityna b) skrobia, albumina c) sacharoza, kolagen d) fruktoza, wosk Zadanie 3 (0 2 pkt) Do podanego działu nauki dopasuj właściwy przedmiot badań wpisując odpowiednią literę przy cyfrze. 1. histologia 2. algologia 3. dendrologia 4. cytologia 5. ichtiologia a) tkanki b) drzewa c) ryby d) komórki e) glony Zadanie 4 (0 3 pkt) Komórka to podstawowa jednostka funkcjonalna i strukturalna organizmu. a) nazwij przedstawioną na rysunku strukturę b) napisz, jakiej elementy oznaczono literami A i B A - B -.

3 3 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 5 (0 1 pkt) Wskaż prawidłową odpowiedź. Wybrane związki chemiczne mogą stanowić rezerwę energetyczną dla organizmu. Zapasowym materiałem energetycznym gromadzonym w mięśniach i wątrobie człowieka jest: a) glukoza b) cholesterol c) glikogen d) laktoza Zadanie 6 (0 2 pkt) W widocznej na rysunku strukturze komórkowej (organellum) odbywa się proces wytwarzania energii. Duża liczba tych organelli występuje np. w komórkach serca. a) Nazwij przedstawione na rysunku organellum.... b) Podkreśl jedno prawidłowe zdanie. Duża liczba tych organelli jest związana z funkcją zapasową komórek serca. Duża liczba tych organelli jest związana z funkcją wydalniczą komórek serca. Duża liczba tych organelli jest związana z rytmicznymi skurczami komórek serca. Duża liczba tych organelli jest związana z intensywnymi podziałami komórek serca. Zadanie 7 (0 2 pkt) Przeczytaj opis dwóch różnych struktur komórkowych. Struktury A występują w komórkach wszystkich organizmów z wyjątkiem bakterii. Ich ilość w komórce jest tym większa im większe jest zapotrzebowanie komórki na energię. Struktury B występują w komórkach roślin, grzybów, bakterii i niektórych protistów, ale w każdej z tych grup organizmów mają inna budowę i skład chemiczny. Głównym składnikiem tej struktury u roślin jest węglowodan, którego nie potrafimy strawić. Podaj nazwy opisanych struktur komórkowych i określ jedną, główną funkcję każdej z nich. Struktury A..... Struktury B...

4 4 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 8 (0 1 pkt) Wpisz cyfrę od 1 do 5 tak, by wskazywały prawidłową kolejność etapów pracy przy obserwacji preparatu mikroskopowego. połóż preparat na stoliku ustaw największe powiększenie ustaw światło ustaw najmniejsze powiększenie ustaw ostrość obrazu Zadanie 9 (0 1 pkt) Wirusy to bardzo specyficzne formy, które wykazują cechy życia dopiero wtedy, gdy znajdą się w komórkach organizmów żywych. Zaznacz charakterystyczne cechy budowy tych form. a) błona komórkowa, jądro b) ściana komórkowa, chloroplast c) osłonka białkowa, materiał genetyczny d) ściana komórkowa, materiał genetyczny Zadanie 10 (0 1 pkt) Podstawowym składnikiem ściany komórkowej grzybów jest: a) krzemionka b) chityna c) celuloza d) węglan wapnia Zadanie 11 (0 1 pkt) Z podanych niżej określeń wybierz zestaw charakterystyczny dla grzybów: 1. plechowce 2. heterotrofy 3. ściana komórkowa zawiera celulozę 4. rozmnażają się przez strzępki 5. substancją zapasową jest glikogen i tłuszcze a) 1,3,4,8,9 b) 1,2,4,7,9 c) 3,5,6,8,9 d) 2,4,6,8,9 Zadanie 12 (0 2 pkt) Podaj po jednej funkcji poniższych struktur komórkowych. 6. wytwarzają nasiona 7. wytwarzają zarodniki 8. są producentami 9. są reducentami Jądro komórkowe:... Nukleoid:....

5 5 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 13. (0 5 pkt) Na wykresie przedstawiono dane dotyczące wpływu wybranych czynników na intensywność fotosyntezy. a) Oceń, które wnioski są prawdziwe i wynikają z analizy danych zamieszczonych na wykresie. Wpisz w odpowiednie miejsce P (jeśli prawdziwy) lub F (jeśli fałszywy). 1. Wzrost temperatury powyżej pewnej wartości nie powoduje wzrostu natężenia fotosyntezy W takiej samej temperaturze natężenie fotosyntezy jest większe przy wyższym stężeniu CO2 niż przy niższym Intensywność fotosyntezy zawsze wzrasta proporcjonalnie do wzrostu temperatury, niezależnie od stężenia dwutlenku węgla.. 4. Natężenie fotosyntezy wzrasta wraz ze wzrostem natężenia światła i stężenia CO2 w środowisku.. b) Odczytaj z wykresu i podaj przybliżoną wartość natężenia fotosyntezy w temperaturze 20 0 C przy stężeniu CO2 jakie występuje w powietrzu atmosferycznym..... Zadanie 14 (0 1 pkt) W skład których związków organicznych wchodzą aminokwasy? A) białek B) węglowodanów C) kwasów nukleinowych D) odpowiedzi A i C prawidłowo wskazują związki zbudowane z aminokwasów Zadanie 15 (0 5 pkt) Organizmy na Ziemi charakteryzuje znaczne podobieństwo w ich składzie chemicznym. Pierwiastki są ważnym elementem budulcowym jak również biorą udział w regulacji procesów zachodzących w komórkach. a) Poniżej przedstawiono funkcje, jakie w organizmach żywych pełni 7 pierwiastków. W pustych miejscach wpisz nazwę pierwiastka, tak aby po uzupełnieniu całe zdanie było prawdziwe.

6 6 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/ odpowiada za pobudliwość komórek oraz jest składnikiem płynów ustrojowych. 2. to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i serca, a u roślin jest składnikiem chlorofilu. 3. jest składnikiem szkieletu okrzemek i gąbek oraz występuje w ścianie komórkowej skrzypów. 4. wchodzi w skład hormonów tarczycy. 5. nadaje sztywność elementów kostnych szkieletu, jest składnikiem kwasów nukleinowych. 6. wchodzi w skład białek, buduje włosy i paznokcie. 7. jest składnikiem soku żołądkowego. b) Spośród poniższych wybierz i podkreśl, te pierwiastki, które występują zawsze w ciele wszystkich organizmów żywych tzw. pierwiastki biogenne. węgiel, tlen, magnez, żelazo, wodór, miedź, fosfor, cynk, wapń, azot c) Zależnie od ilości, w jakiej pierwiastki występują w organizmach, podzielono je na makroelementy i mikroelementy. Spośród poniższych wybierz i podkreśl te pierwiastki, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów, ale występują w bardzo małych ilościach. węgiel, tlen, magnez, żelazo, wodór, miedź, fosfor, cynk, wapń, azot Zadanie 16 (0 3 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny przez blaszkę liściową rośliny dwuliściennej. Wypełnij tabelę, w której porównasz pod względem budowy miękisz palisadowy i gąbczasty. Podaj trzy różnice. Analizowana cecha Miękisz palisadowy Miękisz gąbczasty

7 7 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 17 (0 4 pkt) Uczniowie pewnej klasy zebrali liście brzozy. Zmierzyli linijką długość blaszek liściowych. W tabeli zestawiono wyniki ich pomiarów - długości 40 zebranych liści. a) Na podstawie wyników zawartych w tabeli, skonstruuj wykres słupkowy uwzględniający liczbę liści w określonych przedziałach długości: 35-39;40-44;45-49; 50-54; 55-59; 60-64; b) Podaj, który przedział wielkości jest najczęściej reprezentowany. Zadanie 18 (0 1 pkt) Tkanka to zespół komórek o podobnej budowie i pochodzeniu, pełniących określone funkcje w organizmie. Napisz, jaki rodzaj tkanki roślinnej przedstawia poniższy rysunek. Tkanka.

8 8 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 19 (0 1 pkt) Skórka okrywająca nadziemne organy roślin wytwarza: a) aparaty szparkowe b) włośniki c) kolce i włoski parzące d) odpowiedzi a) i c) są prawidłowe Zadanie 20 (0 2 pkt) Poniżej podano znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka. Podkreśl te punkty, które ukazują pożyteczną stronę bakterii. a) u człowieka wywołują choroby zakaźne b) zakwaszają kapustę i ogórki c) są wykorzystywane do produkcji szczepionek d) wywołują choroby u roślin i zwierząt e) powodują psucie produktów żywnościowych f) rozkładają szczątki roślinne i zwierzęce g) mają zdolność do syntezy niektórych witamin h) u przeżuwaczy trawią celulozę Zadanie 21 (0 3 pkt) Przyporządkuj podanym organizmom właściwe im sposoby rozmnażania bezpłciowego. Przy cyfrach wpisz odpowiednie litery. 1. pantofelek 2. porosty 3. poziomka 4. ziemniak 5. stułbia 6. krokus a) bulwa b) cebula c) fragmentacja plechy d) pączkowanie e) podział f) rozłogi Zadanie 22 (0 2 pkt) Uzupełnij tabele tak, by prawidłowo przestawiała różnicę w oddychaniu dwóch gromad kręgowców. Płazy Gady właściwy narząd oddechowy obecność klatki piersiowej sposób wentylacji płuc obecność oddychania skórnego

9 9 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 23 (0 3 pkt) Podane organizmy przyporządkuj do właściwej jednostki systematycznej. stułbia pospolita, flądra gwiaździsta, pantofelek ogoniasty, chełbia modra, kot perski, ameba olbrzymia, traszka karpacka, skorpion cesarski, nietoperz nocek duży; PIERWOTNIAKI BEZKRĘGOWCE KRĘGOWCE Zadanie 24 (0 2 pkt) W warunkach laboratoryjnych, z zachowaniem dużej ostrożności, przeprowadzono pewne doświadczenie. W optymalnych warunkach środowiska, na specjalnie przygotowanym podłożu, wyhodowano okazałą grzybnię pleśniaka. Grzybnię podzielono na kilka części, tworząc trzy badane kultury. - Pierwszą badaną kulturę stanowiła grzybnia z wilgotnym podłożem przeniesiona do lodówki, w której panowała temperatura 4 C i nie było dostępu światła. - Drugą badaną kulturę tworzyła grzybnia z wilgotnym podłożem, pozostawiona w zaciemnionym miejscu w temperaturze ok. 32 C. - Trzecią badaną kulturą była grzybnia z wilgotnym podłożem, pozostawiona w zaciemnionym miejscu w temperaturze 18 C. Grzybnie zważono na początku doświadczenia i po upływie tygodnia, a) Sformułuj problem badawczy, jaki sprawdzano w tym doświadczeniu. b) Wyjaśnij, dlaczego to doświadczenie powinno być przeprowadzone w warunkach laboratoryjnych, z zachowaniem dużej ostrożności. Zadanie 25 (0 3 pkt) Poniżej przedstawiono zdania, dotyczące budowy i funkcji życiowych grzybów. Spośród zdań zaznacz dwa błędne i uzasadnij swój wybór. a) Plecha grzybów jest zbudowana z jednojądrowych lub wielojądrowych strzępek. b) Zielonkawe zabarwienie kapeluszy niektórych grzybów jest spowodowane obecnością zielonych barwników fotosyntetyzujących. c) Ściana komórkowa komórek wszystkich grzybów jest zbudowana z celulozy lub chityny, są też grzyby bez ściany komórkowej. d) Podstawowym materiałem zapasowym grzybów są tłuszcze i glikogen. e) Grzyby pobierają pokarm poprzez wchłanianie. f) Jednym ze sposobów płciowego rozmnażania się jest zespolenie organów płciowych męskich i żeńskich (plemni i lęgni).

10 10 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 26 (0 3 pkt) Na fotografiach przedstawiono przedstawicieli czterech największych grup stawonogów. Poniżej zestawiono szereg cech charakterystycznych dla stawonogów. Przed każdym stwierdzeniem wpisz literę (litery) oznaczającą stawonoga, dla którego to stwierdzenie jest prawdziwe....i. Ma serce w kształcie wydłużonej rurki....ii. Ciało składa się z dwóch odcinków /tagm....iii. Ma cewki Malpighiego....IV. Występują u niego tchawki....v. Ma osiem członowanych odnóży krocznych....vi. Tułów i odwłok składają się z niezróżnicowanych członów....vii. Brak czułków....viii. Ma oczy złożone....ix. Ma metanefrydia (gruczoły zielone).

11 11 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 27 (0 2 pkt) U większości owadów w trakcie rozwoju następuje przeobrażenie. a) Poniżej podano kilka przykładów owadów, u których zachodzi przeobrażenie zupełne bądź niezupełne. I. mucha domowa, II. zmierzchnica trupia główka, III. komar widliszek, Zaznacz te owady, u których zachodzi przeobrażenie zupełne. IV. ważka, V. chrabąszcz majowy, VI. jedwabnik morwowy. b) Na poniższym rysunku przedstawiono kilka typów larw. Do każdego typu larwy dodaj nazwę owada (I-VI), u którego w rozwoju ta larwa występuje Zadanie 28 (0 3 pkt) Porównano ułożenie narządów wewnętrznych u pewnego bezkręgowca i kręgowca. Do porównania użyto przekrojów poprzecznych tych samych stadiów rozwojowych przedstawionych na poniższych rysunkach A i B. a) Przyporządkuj elementy na rysunku (1-3), dopasowując nazwy podane poniżej. układ nerwowy, główne naczynie krwionośne, struna grzbietowa

12 12 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 b) Określ, który z rysunków (A czy B), przedstawia kręgowca. Swój wybór uzasadnij, podając trzy argumenty. Zadanie 29 (0 2 pkt) Śledź, jego rozwój i pokarm Samica śledzia składa na dnie morza około sto tysięcy jaj. Z niewielu z nich wyklują się postacie młodociane, ponieważ ikra jest łatwym do zdobycia pokarmem dla ryb żyjących przy dnie. Na świeżo wyklute śledzie czekają drapieżniki - żebropławy, wieloszczety i ryby. Od wyklucia się z jaja, aż do osiągnięcia dojrzałości, śledź przechodzi kilka etapów rozwojowych. W każdym z nich żywi się nieco odmiennym pokarmem. Młody śledź żywi się najpierw fitoplanktonem, później zooplanktonem (takim, jak np. larwy bezkręgowców oraz drobne skorupiaki). Dorosłe śledzie, które łączą się w ławice w wodach Morza Północnego, odżywiają się zarówno bezkręgowcami, takimi jak skorupiaki i mięczaki, jak i larwami innych ryb. Mapka i rysunek przedstawiają cykl życiowy śledzia Clupea harengus. Na rysunku przedstawiono kilka stadiów rozwojowych śledzia, ich pokarm oraz drapieżniki zagrażające stadiom młodocianym. Mapka przedstawia przykładowy szlak wędrówki jednej populacji śledzi. Na podstawie tekstu i rysunku oraz po analizie mapki wykonaj poniższe zadania. a) Wymień główne etapy cyklu życiowego i wędrówki śledzi. b) Podaj nazwy organizmów, jakimi odżywia się śledź w ciągu swego życia.

13 13 XII Konkurs Biologiczny w województwie świętokrzyskim w roku szkolnym 2014/2015 Zadanie 30 (0 2 pkt) Na poniższym rysunku przedstawiono specyficzną grupę grzybów. Tworzy ona, wraz z organizmami innego typu, plechy, które mogą mieć postać skorupiastą, listkowatą lub krzaczkowatą. a) Podaj nazwę przedstawionego na rysunku organizmu.... b) Wymień korzyści, jakie odnoszą oba organizmy z takiego związku.... Zadanie 31 (0 1 pkt) Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania: Podwójne nazewnictwo gatunków wprowadził: a) Arystoteles b) św. Augustyn c) Karol Linneusz d) Pliniusz Starszy e) Karol Darwin Zadanie 32 (0 2 pkt) Wpisz, w miejsce kropek, nazwę systemu klasyfikacji: a) Klasyfikuje organizmy na podstawie jednej, dowolnie wybranej cechy (np. podobieństwo budowy zewnętrznej organizmów) -... b) Klasyfikacja organizmów, w której uwzględnia się poza ich budową również pokrewieństwo między poszczególnymi gatunkami oraz ich pochodzenie -...