W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Transkrypt

1 W świetle art prawa prywatnego międzynarodowego samo miejsce zamieszkiwania małżonków może mięć zasadnicze znaczenie dla istniejącego między nimi reżimu majątkowego. Tego rodzaju zależność sprawia, że reżim ten może się zmieniać nie tylko przez zawarcie odpowiedniej umowy majątkowej małżeńskiej (art ppm), ale także przez samą zmianę miejsca zamieszkania. Nie można zatem wykluczyć, że reżim ten będzie dla danego małżeństwa zróżnicowany w czasie, np. inny w dniu zawierania małżeństwa, inny w dniu nabywania oznaczonego prawa majątkowego. Sygn. akt II CKU 74/98 W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 16 kwietnia 1999 r. Sąd Najwyższy Izba Cywilna w składzie następującym: Przewodniczący: SSN - T. Domińczyk Sędziowie: SN - B. Czech (spraw.) SN - E. Skowrońska-Bocian Protokolant - B. Gruszka przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej - J. Szewczyka po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 1999 r. na rozprawie, sprawy z powództwa Caroline J., przeciwko Zbigniewowi T., o ustalenie, na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości ( ) od wyroku zaocznego Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia ( ), uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.-

2 - 2 - Sygn. akt II CKU 74/98 U z a s a d n i e n i e Powódka Caroline J. w pozwie wniesionym przeciwko mężowi Zbigniewowi T. żądała ustalenia, że udział wynoszący 1/2 części we współwłasności nieruchomości stanowiącej działkę nr 104, zabudowaną domem wielomieszkaniowym, położoną w Krakowie, objętą księgą wieczystą Kw nr, wchodzi w skład ustawowej wspólności małżeńskiej Caroline J. i Zbigniewa T., a w konsekwencji o ich wpisanie w przedmiotowej księdze wieczystej na prawach wspólności ustawowej w miejsce Zbigniewa T. Żądanie zostało uzasadnione tym, że pozwany nabył przedmiotowy udział po zawarciu związku małżeńskiego. Strony wstąpiły - jak twierdziła powódka w uzasadnieniu pozwu - w związek małżeński 25.IV.1987 r., a nabycie miało miejsce 29.VIII.1989 r. ze środków stanowiących dorobek. Do pozwu, oprócz pełnomocnictwa procesowego i odpisu pozwu, dołączono wypis z przedmiotowej księgi wieczystej. Nie został dołączony odpis aktu małżeństwa z Urzędu Stanu Cywilnego. Wobec niestawiennictwa pozwanego na rozprawach i niezłożenia odpowiedzi na pozew, Sąd nie prowadził postępowania dowodowego i 24.IV.1995 r. wydał wyrok zaoczny, w którym orzekł zgodnie z żądaniem powódki. Wyrok ten stał się prawomocny. Minister Sprawiedliwości, na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z 1.III.1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych, oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189), złożył z urzędu kasację od tego wyroku, zarzucając rażące naruszenie art k.p.c., art. 32 k.r.o. w zw. z art. 17 prawa prywatnego międzynarodowego,

3 - 3 - a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, oraz wnosząc o uchylenie wyrokui przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Zaskarżony wyrok rażąco narusza przepisy prawa powołane w kasacji, a także narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej, sprzeciwiający się rozstrzygnięciu o majątkowej wspólności małżeńskiej na podstawie prawa krajowego bez wyjaśnienia, czy z uwagi na odmienne brzmienie nazwisk stron i fakt zawarcia małżeństwa poza granicami kraju w Las Vegas, ich stosunki majątkowe nie podlegają prawu ojczystemu każdego z nich. Z mocy art. 339 k.p.c. jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze w niej udziału, sąd wyda wyrok zaoczny ( 1); w tych wypadkach przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, jeżeli nie budzą one uzasadnionych wątpliwości co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy ( 2). W rozpoznawanej sprawie Sąd kierował się tylko okolicznościami przytoczonymi w pozwie, jako że nie były składane przez powódkę żadne dalsze pisma procesowe wyjaśniające okoliczności sprawy. Jednakże okoliczności przytoczone przez powódkę w pozwie nie pozwalały na rozstrzygnięcie jej żądania, a przynajmniej budziły wątpliwości co do ich zgodności z prawdziwym stanem rzeczy. Otóż sam fakt zawarcia związku małżeńskiego przed nabyciem oznaczonego prawa, nawet w połączeniu z faktem niezawarcia majątkowej umowy małżeńskiej, nie wystarcza do rozstrzygnięcia, czy nabyte prawo weszło do majątku dorobkowego małżonków. Zgodnie z art prawa prywatnego międzynarodowego (Dz.U. z 1965 r. Nr 46, poz. 290) stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają ich każdoczesnemu wspólnemu

4 - 4 - prawu ojczystemu. Nawet w wypadku gdy imiona i nazwiska obojgu małżonków nie nasuwają wątpliwości co do ich obywatelstwa, nie można wykluczyć, że jedno z nich ma inne obywatelstwo od drugiego, a tym samym, że ich stosunki majątkowe nie podlegają wspólnemu prawu ojczystemu. W niniejszej sprawie już imię i nazwisko powódki wręcz obligowało do uwzględnienia okoliczności o których mowa w art. 17 p.p.m., a które mają istotne znaczenie dla ustalenia reżimu majątkowego istniejącego między małżonkami. Jeszcze mocniejszym sygnałem wskazującym na konieczność brania pod uwagę treści art i 3 p.p.m. było twierdzenie pełnomocnika powódki na rozprawie w dniu 30.I.1995 r. w obecności powódki, iż powódka jest obywatelką brytyjską. Takie twierdzenie niemalże wyłączało istnienie między stronami niniejszej sprawy wspólnego prawa ojczystego. W braku wspólnego prawa ojczystego małżonków prawem właściwym jest - jak stanowi art p.p.m. - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie, właściwe jest prawo polskie. W takim wypadku samo miejsce zamieszkania małżonków może mieć zasadnicze znaczenie dla istniejącego między nimi reżimu majątkowego. Tego rodzaju zależność sprawia, że reżim ten może się zmieniać nie tylko przez zawarcie odpowiedniej umowy majątkowej małżeńskiej (art p.p.m.), ale także przez sam fakt zmiany miejsca zamieszkania. Nie można zatem wykluczyć, że reżim ten będzie dla danego małżeństwa zróżnicowany w czasie, np. inny w dniu zawierania małżeństwa, inny w dniu nabywania oznaczonego prawa (w rozpoznawanej sprawie w dniu zawierania umowy kupna przez pozwanego udziału we współwłasności przedmiotowej nieruchomości). O okolicznościach istotnych z punktu widzenia treści art. 17 p.p.m.. zwłaszcza o miejscu zamieszkiwania stron w dniu sporządzenia aktu notarialnego stanowiącego podstawę nabycia przedmiotowego udziału we współwłasności przez Zbigniewa T. (29.VIII.1989 r.), brak było jakichkolwiek danych.

5 - 5 - W konsekwencji należy przyjąć, że Sąd nie mógł wydać wyroku zaocznego, skoro stan faktyczny umożliwiający rozpoznanie sprawy nie był pełny. Wprawdzie w pozwie znalazło się stwierdzenie, że strony nie zawarły umowy majątkowej i dlatego stosunki podlegają ustawowej wspólności, ale Sąd nie mógł oprzeć się na tym twierdzeniu, ponieważ nie jest to fakt, lecz już ustalenie, które należało do Sądu. Zarzut braku wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy i wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków majątkowych małżonków w rozpoznawanej sprawie jest tym bardziej rażący, że w aktach brak było dowodu zawarcia małżeństwa między stronami. Do pozwu takiego dokumentu nie dołączono, a stosownie do art. 3 ustawy z 29.IX.1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 36, poz. 180 ze zm.), wyłącznym dowodem jego zawarcia jest akt małżeństwa. Przeprowadzenie dowodu z aktu małżeństw było niezbędne dla trafnego ustalenia ustroju majątkowego między stronami, istniejącego w dacie nabycia przez pozwanego udziału we współwłasności nieruchomości, ponieważ małżeństwo według twierdzeń pozwu, zawarte zostało w dniu 25.IV.1987 r., a wpisane zostało w polskich księgach stanu cywilnego dopiero w 1994 r. Miejsce zawarcia małżeństwa czyni prawdopodobnym, że małżonkowie w czasie zawarcia umowy nabycia objętego pozwem udziału we współwłasności, mieli wspólne miejsce zamieszkania w USA, co oznaczałoby konieczność uwzględnienia przy ustalaniu małżeńskiego ustroju majątkowego prawa obowiązującego w stanie właściwym dla miejsca zamieszkania małżonków. Brak wszechstronnych ustaleń, niezbędnych do stwierdzenia czy istniała między małżonkami wspólność ustawowa w dniu nabycia udziału w spornej nieruchomości, spowodował w konsekwencji naruszenie przepisu art k.r.o.

6 - 6 - Dlatego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji [art k.p.c., art k.p.c. w zw. z art k.p.c. w brzmieniu sprzed 1.VII.1996 r. oraz w zw. z art k.p.c. i art. 12 ust. 1 ustawy z 1.III.1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189)].