Wprowadzenie. Prof. zw. dr hab. Janusz Jankowski Katedra Postępowania Cywilnego I Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Łódzki

Transkrypt

1 Prof. zw. dr hab. Janusz Jankowski Katedra Postępowania Cywilnego I Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Łódzki Spis treści I. Źródła prawa postępowania cywilnego oraz układ Kodeksu postępowania cywilnego VIII II. Omówienie najważniejszych nowelizacji Kodeksu wchodzących w życie do 2011 r XII III. Zasadnicze nowe rozwiązania wprowadzone mocą ustawy z r XXVII 1. Postępowanie rozpoznawcze XXIX A. Likwidacja postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych XXIX B. Koncentracja materiału procesowego XXXIV C. Udział w postępowaniu organizacji pozarządowych XLV D. Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie cywilne XLIX E. Środki zaskarżenia L F. Inne zmiany LVII 2. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne.... LIX A. Postępowanie zabezpieczające LIX B. Postępowanie egzekucyjne LXVI IV. Zmiany Kodeksu wprowadzone po dniu r.. XCV 1. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego dokonana mocą ustawy z r XCV A. Warunki formalne pism procesowych XCVI B. Zmiany dotyczące elektronicznego postępowania upominawczego XCIX C. Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym..... C D. Zmiany niektórych uregulowań zawartych w trzech rozporządzeniach MS mających na celu wykonanie pewnych postanowień ustawy z r CVIII 2. Inne ważniejsze zmiany CX VII

2 I. Źródła prawa postępowania cywilnego oraz układ Kodeksu postępowania cywilnego Kodeks postępowania cywilnego ustawa z r. 1 był już od dnia wejścia w życie ( r.) nowelizowany blisko 150 razy. Wprawdzie w punkcie 1 Obwieszczenia Marszałka Sejmu RP z r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego ustawy Kodeks postępowania cywilnego, wymieniono 145 aktów prawnych wprowadzających zmiany do Kodeksu, jednakże pominięto w tym wykazie zmiany dokonane przez akty prawne obecnie już nieobowiązujące (np. ustawa z r. o działalności gospodarczej; o czym jeszcze niżej). Tylko niektóre z aktów prawnych wprowadzających zmiany do Kodeksu dotyczyły wyłącznie lub częściowo Kodeksu jako takiego (np. ustawa z r., z r., dwie ustawy z r., z r., z r., z r., z r., z r., z r., z r., czy z r.), pozostałe natomiast, regulując materię inną niż objęta Kodeksem, zawierały jednak również przepisy zmieniające ten ostatni. Nowelizacje zawarte w poszczególnych ustawach były przy tym zróżnicowane co do swego zakresu. Niektóre z nich, jak np. wspomniana nowelizacja dokonana ustawą z r. o działalności gospodarczej, dotyczyły tylko jednego artykułu Kodeksu (art. 87 2), inne natomiast obejmowały większą liczbę artykułów. Najobszerniejsze nowelizacje jak będzie niżej o tym mowa weszły w życie w latach: 1990, 1996, 2000, 2005, 2012 oraz Należy podkreślić, że zjawisko nieustannego nowelizowania Kodeksu nasila się, o czym będzie bliżej mowa w zakończeniu wprowadzenia. Kodeks postępowania cywilnego jest najobszerniejszą pod względem liczby artykułów ustawą w prawie polskim. Początkowo obejmował 1153 artykuły, obecnie zaś, w rezultacie kolejnych, licznych nowelizacji, obejmuje znacznie większą, a przy tym stale zmieniającą się liczbę. Końcowym przepisem Kodeksu jest art. 1217, co nie znaczy, że Kodeks obejmuje tę liczbę artykułów, ponieważ część z nich została uchylona, po wielu zaś dodano artykuły o tym samym numerze ze znaczkami numerycznymi (indeksami), np. art , , , , , , , , , Kodeks składa się z pięciu Części (do chwili nowelizacji mocą ustawy z r. 2 obejmował trzy Części): Część pierwsza za- 1 Tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz Dz.U. Nr 172, poz (która weszła w życie r.), dalej jako: ZmKPCU04(1). VIII

3 wiera przepisy normujące postępowanie rozpoznawcze (art ), Część druga postępowanie zabezpieczające (art ), Część trzecia postępowanie egzekucyjne (art ), Część czwarta przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego (art ) oraz Część piąta sąd polubowny [arbitrażowy (art )]. Przed przepisami Części pierwszej znajduje się Tytuł wstępny. Przepisy ogólne (art. 1 13), który zawiera przepisy regulujące m.in. drogę sądową (art. 2), zasady przenikające całe postępowanie cywilne, np. zasada prawdy (art. 3), zasada jawności (art. 9) czy kwestię właściwego trybu postępowania rozpoznawczego (art. 13 1) oraz odpowiedniego stosowania przepisów o procesie do innych postępowań unormowanych w Kodeksie (art. 13 2). Poszczególne Części dzielą się na Księgi, te zaś na Tytuły, Działy, Rozdziały i Oddziały. Część pierwsza (najobszerniejsza art ) obejmuje przepisy regulujące postępowanie rozpoznawcze i składa się z czterech Ksiąg: Księga pierwsza Proces (art ), Księga druga Postępowanie nieprocesowe (art ), Księga trzecia (art ) została uchylona mocą ustawy z r. 3 (zawierała przepisy dotyczące sądu polubownego, które zostały przeniesione do Części piątej) oraz Księga czwarta Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt (art ). Proces (cywilny) nie jest postępowaniem jednolitym i można w jego ramach wyróżnić: postępowanie zwykłe, które służy rozpoznawaniu spraw niepodlegających rozpoznaniu w którymś z postępowań odrębnych (art zd. 2) albo, które przeszły do postępowania zwykłego z jednego z postępowań odrębnych (np. art , ), postępowania odrębne (obecnie występuje 16 takich postępowań art ), z których każde służy rozpoznawaniu spraw określonego rodzaju: np. postępowanie w sprawach małżeńskich, w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, w sprawach z zakresu prawa pracy, postępowanie pojednawcze służące ugodowemu załatwieniu sprawy przed jej ewentualnym skierowaniem do rozpoznania w postępowaniu zwykłym lub odrębnym (art ), postępowanie mediacyjne służące ugodowemu załatwieniu sprawy przed mediatorem na mocy umowy stron albo skierowania przez sąd (art ) 4. 3 Dz.U. Nr 178, poz. 1478, która weszła w życie r. 4 W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, wyd. 10, Warszawa 2008, s. 24. IX

4 Postępowanie nieprocesowe również nie jest postępowaniem jednolitym, gdyż można w jego ramach wyróżnić: postępowanie zwykłe regulowane przepisami ogólnymi o postępowaniu nieprocesowym (art ), przepisami tytułu wstępnego (art. 1 13) i odpowiednio stosowanymi przepisami o procesie (art. 13 2) oraz wiele postępowań odrębnych, z których każde ma zastosowanie w sprawach określonego rodzaju i regulowane jest wyżej wskazanymi przepisami oraz przepisami szczególnymi zawartymi w KPC (art ) bądź w innych ustawach 5 : np. postępowanie w sprawach z zakresu prawa osobowego, w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, w prawach z zakresu prawa rzeczowego, w sprawach z zakresu prawa spadkowego, w sprawach z zakresu prawa o aktach stanu cywilnego, w sprawach z zakresu prawa medycznego, w sprawach z zakresu prawa o notariacie, w sprawach z zakresu prawa mieszkaniowego, w sprawach z zakresu prawa wyborczego. W postępowaniu nieprocesowym aktualne jest również postępowanie pojednawcze oraz mediacyjne (art. 13 2, ). Część druga postępowanie zabezpieczające (art ) uzyskała obecne brzmienie mocą ustawy ZmKPCU04(1). Dzieli się na trzy Tytuły zawierające odpowiednio: przepisy ogólne, unormowania dotyczące zabezpieczenia roszczeń pieniężnych oraz innych wypadków zabezpieczenia (zob. niżej uwagi w pkt II dotyczące nowelizacji Kodeksu mocą ustawy ZmKPCU04(1)). Część trzecia postępowanie egzekucyjne (art ) została wydzielona mocą ustawy ZmKPCU04(1) z poprzednio występującej części drugiej obejmującej dwie księgi: postępowanie zabezpieczające i postępowanie egzekucyjne. Postępowanie egzekucyjne cechuje również niejednolitość, bowiem można w jego ramach wyróżnić: postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu (krajowemu art ) lub zagranicznemu (art ) klauzuli wykonalności, tzw. postępowanie klauzulowe służące stworzeniu zasadniczej podstawy egzekucji, czyli tytułu wykonawczego, właściwe postępowanie egzekucyjne (art ) służące przeprowadzeniu egzekucji na podstawie tego tytułu oraz postępowanie podziałowe (art ) mające na celu podział sumy uzyskanej z egzekucji świadczeń pieniężnych. X 5 Ibidem.

5 Część czwarta zawierająca przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego (art ) obowiązujące w zakresie nieobjętym umowami międzynarodowymi (dwu- lub wielostronnymi), dzieli się na trzy Księgi i została poważnie zmodyfikowana mocą ustawy z r. 6. Część piąta sąd polubowny (arbitrażowy art ) została dodana mocą ustawy z r. 7. W literaturze zwraca się uwagę na szczególne znaczenie dwóch z wymienionych postępowań, mianowicie, procesu oraz postępowania egzekucyjnego. Szczególne znaczenie procesu polega, przede wszystkim, na tym, że jest on zasadniczym trybem postępowania rozpoznawczego przed sądem powszechnym, ponieważ ustawa przekazuje sprawy cywilne do rozpoznawania w tym trybie w sposób generalny, podczas gdy do rozpoznania w innych trybach przekazuje te sprawy w sposób szczególny (art. 13 1). Po drugie, przepisy o procesie stosuje się odpowiednio w innych postępowaniach cywilnych uregulowanych w KPC (art. 13 2), jak i w innych ustawach (np. art. 35 i 37 PrUpN), a także w innych postępowaniach niż cywilne (np. postępowanie przed sądami administracyjnymi art. 65 2, 106 5, 296 2, 300 PrPostAdm czy postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym art. 20 TKU). Natomiast szczególne znaczenie postępowania egzekucyjnego polega na tym, że służy ono przymusowemu wykonywaniu rozstrzygnięć zapadłych w postępowaniach cywilnych toczących się przed sądami powszechnymi, jak również w postępowaniu przed sądem polubownym, w postępowaniu pojednawczym w sprawach z zakresu prawa pracy (art KP), a także, w pewnym zakresie, w postępowaniu karnym (art. 25 KKW) 8. Ponieważ niniejsze wprowadzenie dotyczy Kodeksu postępowania cywilnego, dla uniknięcia wrażenia, że źródłem prawa tego postępowania jest wyłącznie omawiany Kodeks, należy wymienić podstawowe, inne akty prawne regulujące postępowanie cywilne. Nie jest przy tym moim zamiarem wyczerpujące wyliczenie tych aktów, ponieważ jest to niemożliwe 9, ograniczę się do wskazania najistotniejszych pozycji. Są to: ustawa z r. o komornikach sądowych i egzekucji 10, 6 Dz.U. Nr 234, poz. 1571, która weszła w życie r. 7 Zob. przyp W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, s Niektóre podobne opracowania wymieniają kilkadziesiąt aktów prawnych, lecz i tak nie jest to kompletny zestaw. 10 Tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz XI