Interpretacja zdjęć rentgenowskich

Transkrypt

1 TEMAT NUMERU T W Ó J P R Z E G L Ą D S T O M A T O L O G I C Z N Y prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska Interpretacja zdjęć rentgenowskich Anatomia rentgenowska zdjęcia pantomograficznego TITLE Interpretation of radiographs. Radiological anatomy of panoramic radiographs SŁOWA KLUCZOWE diagnostyka rentgenowska, interpretacja zdjęć STRESZCZENIE Znajomość obrazów radiologicznych zmian patologicznych jest niezwykle istotna, niemniej jednak podstawą analizy radiogramów jest dogłębne zaznajomienie się z anatomią radiologiczną. KEY WORDS radiodiagnostics, image interpretation SUMMARY Knowledge on radiological images of pathological lesions is crucial in clinical practice, but the basis of interpretation of radiographs is profound skill in recognizing normal anatomical landmarks. Dziewiętnastowieczny kanadyjski lekarz sir William Osler (opisał m.in. guzki w infekcyjnym zapaleniu wsierdzia, nazwane później jego imieniem, oraz wrodzoną naczyniakowatość krwotoczną noszącą obecnie nazwę choroby Rendu-Oslera- Webera) mawiał, że oko nie może zobaczyć tego, o czym umysł nie wie (1). Sentencja ta jest adekwatna zwłaszcza w odniesieniu do radiologii, również stomatologicznej. Z praktycznego punktu widzenia możemy ująć to w następujący sposób jeżeli znamy w teorii obrazy radiologiczne, które można obserwować na zdjęciach, łatwiej będzie nam je zauważyć, gdy będą obecne na radiogramach, które mamy ocenić. Oczywiście niezwykle istotna jest znajomość obrazów radiologicznych zmian patologicznych, niemniej jednak podstawą analizy radiogra- mów jest dogłębne zaznajomienie się z anatomią radiologiczną (1-3). Zdjęcia pantomograficzne są szeroko stosowane w diagnostyce stomatologicznej, a ich wartość jest wysoka. Niemniej jednak przy ich analizie niezbędne jest zwrócenie uwagi na prawidłowe struktury anatomiczne widoczne na zdjęciu. Należy przy tym pamiętać, że na ten obraz wpływ ma rotacja lampy rentgenowskiej wokół głowy pacjenta podczas ekspozycji. W efekcie niektóre struktury anatomiczne widoczne są na pantomogramie dwukrotnie raz jako cień rzeczywisty po stronie odpowiadającej ich rzeczywistej lokalizacji, a po raz drugi po stronie przeciwnej. W dodatku geometria projekcji sprawia, że cień wtórny będzie zawsze powiększony, rozmazany (pozostaje poza główną obrazowaną warstwą podczas drugiej połowy obrotu lampy rentgenowskiej) i wyrzutowany powyżej rzeczywistego cienia (ma to związek z kierowaniem promienia centralnego pod kątem kilku stopni do płaszczyzny poziomej w aparatach pantomograficznych) (1-3). O ile lekarze dentyści znają doskonale obraz zębów oraz kości szczęki i żuchwy, a ich umiejętności interpretacji w tym zakresie są ściśle związane z wykonywaniem zawodu, o tyle niekiedy problematyczne może być zidentyfikowanie innych struktur anatomicznych oraz przygodnych cieni, zwłaszcza wtórnych. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie wybranych zagadnień z za- kresu anatomii radiologicznej zdjęć pantomograficznych w postaci małego atlasu. DWA CIENIE STRUKTUR ANATOMICZNYCH Jak już wspomniano, niektóre struktury dają dwa cienie rzeczywisty i wtórny (fot. 1-3). Niekiedy problem w interpretacji może stworzyć nakładanie się na siebie różnych cieni. Przykładem może być tak zwana pantomograficzna kresa bezimienna uznawana mylnie za tylną ścianę zatoki szczękowej, podczas gdy jest to w dolnym odcinku wyrostek jarzmowy szczęki, a w górnym odcinku ściana boczna oczodołu (fot. 4). Na zdjęciach pantomograficznych widoczne są również fragmenty kości skroniowej (fot. 5 i 6). Oprócz struktur kostnych i zębów na zdjęciach pantomograficznych można również zobaczyć cienie tkanek miękkich (fot. 7-9) oraz powietrze w postaci przejaśnienia, zwanego czasami również cieniem ujemnym (fot ). Dogłębna znajomość prawidłowych obrazów anatomicznych przekłada się na maksymalizację informacji diagnostycznych uzyskiwanych na podstawie zdjęcia pantomograficznego. Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med. T. Katarzyna Różyło Lublin, ul. Karmelicka 7 tel Piśmiennictwo dostępne w redakcji. 22

2 1 fot. archiwum autora Czerwona linia oznacza dolny brzeg cienia wtórnego dolnego brzegu trzonu i kąta żuchwy strony przeciwnej 2 Również kości gnykowe dają dwa cienie cień rzeczywisty oznaczono kolorem czerwonym, a powiększony i rozmazany cień wtórny kolorem niebieskim 3 Podniebienie twarde daje na zdjęciu dwa cienie rzeczywisty po danej stronie (na zdjęciu zaznaczony kolorem czerwonym), a po przeciwnej stronie powiększony, rozmazany cień wtórny (zaznaczony kolorem niebieskim) 23

3 Kolorem czerwonym oznaczono przebieg pantomograficznej kresy bezimiennej, na którą składa się w dolnym odcinku cień wyrostka jarzmowego szczęki, a w górnym ściana boczna oczodołu 5 Kolorem czerwonym na zdjęciu zaznaczono otwór słuchowy zewnętrzny, a kolorem niebieskim wyrostek rylcowaty kości skroniowej. Niekiedy wyraźnie widoczne jest również zmineralizowane więzadło rylcowo-gnykowe 6 Czerwona linia obrysowuje zarys wyrostka sutkowatego kości skroniowej. We wnętrzu widoczne są ściany komórek powietrznych tego wyrostka 24

4 Czerwoną linią zaznaczono połowę obrysu cienia tkanek miękkich nosa 8 U pacjentów bezzębnych na zdjęciu pantomograficznym można znaleźć cień fałdów nosowo-wargowych (czerwona linia oznacza fałd po stronie lewej) 9 Nagłośnia leży w linii pośrodkowej ciała, ale poza obrazowaną warstwą, dlatego na pantomogramie daje dwa rozmazane cienie po obu stronach zdjęcia jeden z nich obrysowany kolorem czerwonym 25

5 Powietrze w jamie ustnej między podniebieniem twardym a powierzchnią języka artefakt w postaci przejaśnienia o kształcie półksiężycowatym rzutuje się na korzenie górnych zębów. Na zdjęciu połowa obrysu tego przejaśnienia została zaznaczona kolorem czerwonym 11 U osoby z bezzębiem w szczęce i pojedynczym zębem w żuchwie zdjęcie wykonane zostało z zagryzakiem, a nie na podpórce dla osób bezzębnych. W efekcie powstało przejaśnienie odpowiadające otwartym ustom 12 Powietrze w części ustnej gardła rzutuje się na okolicę kąta i gałęzi żuchwy, dając przejaśnienie obrazu struktury kostnej, które niekiedy może budzić obawy co do istnienia zmiany patologicznej (czerwone linie). W interpretacji objawu pomocna może być symetria jego występowania 26