Prognoza oddziaływania na środowisko Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego na lata

Transkrypt

1 Prognoza oddziaływania na środowisko Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego na lata

2

3 Autorzy opracowania: Krzysztof Pietrzak... Julita Dworak... Meritum Competence ul. Syta 135, Warszawa Skierniewice, 2018

4

5 Spis treści 1 Wstęp Streszczenie w języku niespecjalistycznym Podstawa prawna opracowania Zakres opracowania Zawartość i główne cele Programu oraz jego powiązania z innymi dokumentami Metody zastosowane przy sporządzaniu Prognozy Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Informacja o przewidywanym oddziaływaniu transgranicznym Stan środowiska obszaru objętego Programem Ochrona klimatu i jakości powietrza Warunki klimatyczne Jakość powietrza Zagrożenia hałasem Pola elektromagnetyczne Gospodarowanie wodami Wody powierzchniowe Obszary zagrożone podtopieniami Wody podziemne Gospodarka wodno-ściekowa Zasoby geologiczne Gleby Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów Zasoby przyrodnicze... 39

6 Lasy i łowiectwo Formy ochrony przyrody Zagrożenia poważnymi awariami Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie Spis tabel Spis rysunków... 67

7 1 Wstęp Przedmiotem niniejszej prognozy oddziaływania na środowisko (dalej: Prognozy) jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego. (dalej: Program). Konieczność opracowania Prognozy wynika z faktu, że w Programie przewidziano do realizacji przedsięwzięcia, które zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2016 r., poz. 71) zaliczane do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. W związku z powyższym, zgodnie z art. 46 pkt 2 ustawy z dnia 3 października z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2017 r. poz z późn. zm.), stwierdzono konieczność opracowania niniejszej Prognozy. 2 Streszczenie w języku niespecjalistycznym Podstawą prawną wykonania Prognozy jest art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 3 października z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2017 r. poz z późn. zm.). Zakres Prognozy wynika z art. 51 ust. 2 ww. ustawy i został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Łodzi oraz Łódzkim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym. Przedmiotem opracowania niniejszej Prognozy jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego. Ww. dokument jest dokumentem strategicznym, w którym wyznaczono cele (m.in. poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery), wynikające m.in. z poniższych dokumentów: Strategia Europa 2020, Strategia Unii Europejskiej w zakresie przystosowania się do zmian klimatu, Dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE Clean Air For Europe), VII Program Środowiskowy, Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju Strategia Rozwoju Kraju 2020,Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, 7

8 perspektywa do 2020 r., Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku, Program Ochrony Środowiska województwa Łódzkiego 2016 na lata z perspektywą do 2024., Program ochrony powietrza dla strefy łódzkiej, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu. Powiat skierniewicki położony jest w północno wschodniej województwie łódzkim, Powierzchnia powiatu wynosi 753 km 2. Powiat zamieszkiwany jest przez osób (GUS, 2016). Według prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Łodzi monitoringu jakości powietrza, na terenie strefy łódzkiej obejmującej swoim zasięgiem powiat skierniewicki, zostały przekroczone dopuszczalne wartości jakości powietrza w przypadku: bezno(a)pirenu, pyłu PM2,5, pyłu PM10 oraz ozonu. Szczególnie duże nasilenie przekroczeń obserwowane jest w sezonie grzewczym. Na terenie powiatu skierniewickiego głównym źródłem hałasu są szlaki komunikacyjne przebiegające przez powiat, lub w jego pobliżu: autostrady A2 i A1, droga ekspresowa S8, droga krajowa 70, 72, 50 oraz 92, linii kojowej E-20. Z wyników przeprowadzonych przez GDDKiA wynika, że największa liczna mieszkańców powiatu narażona jest na hałas w przedziale db. Na terenie powai źródłami promieniowania elektromagnetycznego są m.in. stacje bazowe telefonii komórkowej i linie energetyczne. Z przeprowadzonych przez WIOŚ pomiarów poziomów pola elektromagnetycznego wynika, że na terenie województwa łódzkiego nie zostały przekroczone dopuszczalne normy PEM. Powiat skierniewicki położony jest w obrębie zlewni Bzury. Przez powait przepływają cieki: Łupia, Rawka, Chojnatka, Pisia Zwierzyniec, Uchanka, Białka, Korabniewka. Z przeprowadzonego w latach monitoringu JCW wynika, że stan JCWP był zły. Wody podziemne powiatu stanowią JCWPd 63 oraz JCWPd 65. Dzięki istniejącej na terenie powiatu sieci wodociągowej 88,1% mieszkańców ma dostęp do wody dobrej jakości. Z sieci kanalizacyjnej korzysta 11,7% mieszkańców. Zasoby geologiczne w powiatu skierniewickiego obejmują 63 udokumentowanych złóż kopalin piasków i żwirów o różnym stanie zagospodarowania złoża oraz surowce ilaste ceramiki budowlanej. W powiecie znajdują się złoża wód leczniczych i termalnych. 8

9 Gleby na terenie powiatu zaliczane są do gleb o dobrej przydatności do produkcji rolniczej. Znaczna część powiatu stanowią gleby IVa i IVb klasy bonitacyjnej wykształcone na piaskach i glinach. System gospodarki odpadami na terenie powiatu stale się rozwija i podlega ciągłemu ulepszeniu, co doprowadziło do zwiększania przez gminy powiatu wymogów dotyczących poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Z terenu powiatu systematycznie usuwane są wyroby zawierające azbest. Lesistość powiatu skierniewickiego wynosi około 22%. Gatunkiem dominującym w drzewostanie jest sosna. W obrębie powiatu znajdują się rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przydoniczo-krajobrazowe oraz obszary Natura Ponadto na terenie powiatu znajduje się 165 pomników przyrody. W powiecie skierniewickim ryzyko wystąpienia poważnych awarii związane jest z transportem drogowy substancji niebezpiecznych (paliw płynnych), wycieków substancji ropopochodnych.. Ponadto na terenie powiatu znajdują się instalacje mogące powodować wystąpienie poważnych awarii: rozlewnia gazu Skiergaz, OSM w Głuchowie, P.H.U. FRUCTODOR. Głównymi elementami środowiska, na który wpływ ma realizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu skierniewickiego, są jakość powietrza atmosferycznego oraz wód podziemnych i powierzchniowych. W ramach realizacji wyznaczonych w dokumencie celów zaplanowano szereg zadań z perspektywą do 2025 mających na celu.: Poprawę jakości powietrza; Poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych; Minimalizacja składowanych odpadów; Minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu; Zwiększanie świadomości mieszkańców w zakresie ochrony środowiska. 9

10 Przeprowadzona w Prognozie analiza zadań ujętych w Programie pod kątem możliwości ich oddziaływania na środowisko oraz obszary Natura 2000 wykazała, iż oddziaływania negatywne mogą wystąpić jedynie na etapie realizacji zadań (co będzie następstwem m.in. użycia sprzętu budowlanego, transportu materiałów budowlanych i wykonywania prac ziemnych) oraz będą mieć charakter lokalny, krótkotrwały i odwracalny. Nie przewiduje się wystąpienia oddziaływań skumulowanych oraz oddziaływań o zasięgu transgranicznym. Ocena skutków realizacji Programu Ochrony Środowiska będzie prowadzona w oparciu o zmiany wartości wskaźników, takich jak m.in.: długość wybudowanych/remontowanych dróg, liczba zmodernizowanych kotłowni, długość wybudowanej sieci wodociągowej, masa usuniętych wyrobów azbestowych. 3 Podstawa prawna opracowania Podstawą prawną wykonania Prognozy jest art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 3 października z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2017 r. poz z późn. zm.). 4 Zakres opracowania Zakres Prognozy wynika z art. 51 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko i został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Łodzi (pismo z dnia 24 kwietnia 2018 r., znak:wooś aja) oraz Łódzkim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym (pismo z dnia 27 kwietnia 2018 r., znak: ŁPWIS,NSOZNS AM). 10

11 5 Zawartość i główne cele Programu oraz jego powiązania z innymi dokumentami. Celami realizacji programu ochrony środowiska jest poprawa stanu i ochrona środowiska, w szczególności: Poprawa jakości powietrza Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych Zapewnienie dostępu do czystej wody dla mieszkańców powiatu Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców Minimalizacja składowanych odpadów Minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu przy jednoczesnym zapewnieniu rozwoju społeczno-gospodarczego. Niniejszy dokument spójny jest z celami oraz kierunkami interwencji ujętych m. in. w następujących dokumentach strategicznych: Dokumenty strategiczne na poziomie europejskim: Strategia Europa 2020 ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 %, zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych o 20 % (dla Polski 15 %), zwiększenie efektywności energetycznej o 20 %. Strategia Unii Europejskiej w zakresie przystosowania się do zmian klimatu, rozwój infrastruktury odpornej na zmiany klimatu Dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE Clean Air For Europe). poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji zanieczyszczeń. Europejska Konwencja Krajobrazowej sporządzonej we Florencji dnia 20 października 2000 r. (Dz.U. z 2006 r. nr 14 poz. 98,) ochrona krajobrazu poprze odpowiednie, zarządzanie oraz planowanie przestrzenne. VII Program Środowiskowy. powstrzymanie zmian klimatu, ochrona przyrody i bioróżnorodności, zapewnienie jakości środowiska odpowiedniej dla zdrowia ludzi. 11

12 Dokumenty strategiczne na poziomie krajowym: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030, rozwój gospodarki. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju Strategia Rozwoju Kraju 2020 efektywne wykorzystanie paliw i energii przez poszczególne sektory gospodarki, zwiększenie wykorzystania urządzeń i technologii energooszczędnych oraz opartych na odnawialnych źródłach energii. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 poprawa infrastruktury transportowej. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020 r. zrównoważone gospodarowanie zasobami, poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji, poprawa efektywności energetycznej. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. poprawa efektywności energetycznej. Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu, do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 dążenie do zrównoważonego rozwoju, efektywne funkcjonowanie gospodarki; poprawa jakości środowiska oraz warunków życia mieszkańców. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku poprawa infrastruktury transportowej. Dokumenty strategiczne na poziomie regionalnym i lokalnym: Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2016 na lata z perspektywą do spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa, prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno- ściekowej. Program ochrony powietrza dla stref województwa łódzkiego, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(a)pirenu w powietrzu ograniczenie poziomu zanieczyszczeń co najmniej do poziomów dopuszczalnych i odcelowych, szczególnie w kwestii PM10 i B(a)P, przywrócenie naruszonych standardów powietrza. 12

13 6 Metody zastosowane przy sporządzaniu Prognozy Procedura tworzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko była sporządzana równolegle do realizacji dokumentu podstawowego - Programu Ochrony Środowiska. Prognozę wykonano w oparciu o przepisy ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Dokonano w niej analizy oddziaływań na środowisko przewidzianych do realizacji w programie ochrony środowiska zadań w oparciu o dane literaturowe oraz ustalenia własne, które zestawiono z lokalnymi uwarunkowaniami środowiskowymi. Wyniki analizy, w podziale na poszczególne komponenty środowiska, zostały zestawione w tabeli, zawierającej informacje (wraz z uzasadnieniem) o przewidywanym sposobie oddziaływania planowanych przedsięwzięć na środowisko. 7 Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Aby realizacja zadań zawartych w Programie przebiegała zgodnie z założonym harmonogramem, niezbędne jest prowadzenie monitoringu oraz ewaluacji ich wykonania. Celem monitoringu jest ocena realizacji wskazanych w Programie zadań, w tym: określenie stopnia realizacji przyjętych celów, ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, analizę przyczyn rozbieżności. Monitoring skutków realizacji zadań będzie prowadzony w oparciu o wskaźniki obrazujące zmianę stanu środowiska na terenie powiatu (tabela nr 28w Programie) oraz dane dotyczące stanu realizacji zadań ujętych w Programie. Monitoring zadań realizowanych przez gminy będzie prowadzony na podstawie raportów z wykonania gminnych programów ochrony środowiska, które organy wykonawcze gminy mają obowiązek co 2 lata przekazywać organowi wykonawczemu powiatu. 13

14 8 Informacja o przewidywanym oddziaływaniu transgranicznym Program nie przewiduje realizacji zadań, które miałyby oddziaływanie transgraniczne. 9 Stan środowiska obszaru objętego Programem 9.1 Ochrona klimatu i jakości powietrza Warunki klimatyczne Klimat powiatu skierniewickiego charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem oraz małą ilości opadu w ciągu roku. Główne cechy charakteryzujące klimat regionu to: średnia temperatura roczna 7-8 C, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca (lipiec) 18 C, średnia temperatura najzimniejszego miesiąca (luty) -3,5 C, długość okresu bezprzymrozkowego wynosi ok. 260 dni w roku, długość okresu wegetacyjnego wynosi około 215 dni w roku, średnia długość zalegania pokrywy śnieżnej około 50 dni w roku, liczba godzin nasłonecznienia 1680, suma opadów wynosi 520 mm Jakość powietrza Badanie i ocena jakości powietrza jest realizowana przez Inspekcję Ochrony Środowiska w oparciu o przepisy art ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 z późn. zm.). Powyższe przepisy wraz z rozporządzeniami Ministra Środowiska: z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1032) i z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031) definiują system monitoringu powietrza, określają zakres i sposób badania jakości powietrza, określają minimalną liczbę stacji oraz metody i kryteria oceny. Oceny jakości powietrza są wykonywane w odniesieniu do obszaru danej strefy. Obowiązujący układ stref określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U poz. 914), zgodnie, z którym w województwie łódzkim ocenę wykonuje się dla stref: 14

15 aglomeracja łódzka, strefa łódzka. Rysunek 1. Podział województwa łódzkiego na strefy Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2016 r. Na terenie powiatu skierniewickiego, zanieczyszczenia wprowadzane są do powietrza z czterech podstawowych źródeł: powierzchniowych (indywidualne ogrzewanie, zanieczyszczenia komunalne pochodzące z palenisk domowych, kotłownie zakładowe oraz indywidualne systemy grzewcze, gromadzenia i utylizacji ścieków i odpadów), punktowych (pochodzących ze zorganizowanych źródeł w wyniku energetycznego spalania paliw i przemysłowych procesów technologicznych), liniowych (ruch kołowy) wzdłuż dróg powiatowych, z rolnictwa (uprawy i hodowli zwierząt, prac polowych, nawożenia czy wypalania pól). 15

16 Tabela 1. Największe źródła emisji punktowej na terenie powiatu skierniewickiego Gmina Zakład Bolimów Odlewnia żeliwa w Kol. Bolimowskiej Wsi Kowiesy Głuchów IMIOŁA HAKPOL Piekarnia Robert Kulicki Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Głuchowie Maków Polish Rendering Company Źródło: Ankieta na potrzeby sporządzenia Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego na lata (poszczególne gminy powiatu) Tabela 2 Klasyfikacja stref na podstawie wyników pomiarów w roku 2016, pod kątem ochrony zdrowia Nazwa strefy Strefa łódzka Klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń w obszarze strefy SO 2 NO 2 CO benzen PM10 PM2,5 Pb Ni As Cd B(a)P O 3 A A A A C C A A A A C A/D 2 Źródło: WIOŚ Łódź klasa A poziom stężeń zanieczyszczenia nie przekraczający poziomu dopuszczalnego, klasa C poziom stężeń zanieczyszczenia powyżej poziomu dopuszczalnego (z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie niektórych substancji w powietrzu), klasa D 2 poziom stężenia ozonu powyżej poziomu celu długoterminowego. Na terenie powiatu w 2016 r. stwierdzono występowanie obszarów przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu (wartość dopuszczalna: 1ng/m 3 ) w pyle PM10 (rok) (wartość dopuszczalna 40 µg/m 3 ) określonego wg kryteriów dla ochrony zdrowia w następujących gminach: Bolimów, Głuchów, Godzianów, Kowiesy, Lipce Reymontowskie, Maków, Nowy Kawęczyn, Skierniewice, Słupia. 16

17 Tabela 3. Wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza terenu powiatu skierniewickiego Obszar objęty monitoringiem powiat skierniewicki Emisja zanieczyszczeń do powietrza [Mg] Zanieczyszczenie SO 2 NO 2 CO PM10 B(a)P/NH 3 * Emisja punktowa (energetyka i przemysł) 18,85 0,78 33,9 8,5 0,0042 Emisja liniowa (transport drogowy) 2,85 157,8 249,1 103,7 0,0003 Emisja powierzchniowa (ogrzewanie indywidualne domów) 404,8 11,2 4687,7 415,9 0,2 Emisja z rolnictwa (hodowla zwierząt, uprawa, nawożenie) 0,3 14,9 131,9 194,9 1073,5* Suma 426,8 184, , ,7 *NH 3 amoniak wartość w emisji z rolnictwa Źródło: WIOŚ, 2017 Obszar przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 (24-godziny) (poziom dopuszczalny 50 µg/m 3 ) wystąpił w gminach: Maków oraz Skierniewice. Według kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin, na podstawie obliczeń z użyciem matematycznego modelowania jakości powietrza nie stwierdzono występowania na terenie powiatu skierniewickiego przekroczenia poziomów dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu 1. Z analizy wyników badań jakości powietrza wynika, że największy udział w ogólnej emisji zanieczyszczeń do atmosfery ma tlenek węgla, którego głównym źródłem jest ogrzewanie gospodarstw domowych, energetyka i przemysł oraz transport drogowy. Zanieczyszczeniem stanowiącym największy po CO procentowy udział w ogólnej masie zanieczyszczeń jest amoniak (NH 3 ), którego źródłem jest rolnictwo, a w szczególności hodowla bydła. Stale rosnącą liczbę samochodów, wzrost natężenia ruchu, oraz dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną odzwierciedlają wyniki jakości powietrza. Transport jest źródłem zanieczyszczenia atmosfery (poza tlenkiem węgla) tlenkami azotu oraz pyłów PM10 oraz PM2,5. 1 Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim, Łódź

18 Wykres. 1. Struktura emisji zanieczyszczeń z poszczególnych źródeł 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% B(a)P/NH3* PM10 CO NO2 SO2 0% Emisja punktowa (energetyka i przemysł) Emisja liniowa (transport drogowy) Emisja powierzchniowa (ogrzewanie gospodarstw domowych) Emisja z rolnictwa (hodowla zwierząt, uprawa, nawożenie) Suma emisji zanieczyszczeń Źródło: WIOŚ, 2017 Według pomiarów przedstawionych w Rocznej Ocenie Jakości Powietrza w Województwie Łódzkim w 2016 roku, powietrze w strefie łódzkiej (PL1002), na terenie której znajduje się powiat skierniewicki, ocenione zostało jako dobre. Przekroczenia poziomów dopuszczalnych stwierdzono w przypadku pyłów PM10, PM 2,5 oraz B(a)P. Problem przekroczeń szczególnie nasila się w sezonie grzewczym. Na terenie województwa łódzkiego realizowany jest program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego bezno(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych (uchwała nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 kwietnia 2013r.). Ww. program ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim (w skład której wchodzi powiat skierniewicki) ustala podstawowe kierunki i zakres działań niezbędnych do poprawy jakości powietrza, w tym osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10, jak i celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10. 18

19 Na terenie powiatu zlokalizowane są elektrownie wiatrowe: w gminie Głuchów dwie farmy wiatrowe o łącznej mocy 56 MW (10 turbin o mocy 2 MW oraz 12 turbin o mocy 3 MW) w gminie Słupia farma wiatrowa (13 turbin) oraz pojedynczy wiatrak w miejscowości Bonarów. Ponadto w gminach prowadzone są spotkania oraz realizowane są zadania polegające na montażu kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych (Lipce Reymontowskie, Słupia) 2. Głównymi problemami związanymi z możliwością produkcji energii ze źródeł odnawialnych są wysokie koszty inwestycji, trudności z pozyskaniem dofinansowania czy znalezieniem inwestora. 9.2 Zagrożenia hałasem Głównym zagrożeniem dla jakości klimatu akustycznego na terenie powiatu jest hałas komunikacyjny (drogowy i kolejowy) pochodzący z przebiegających przez teren powiatu oraz w jego okolicy ciągów komunikacyjnych: autostrady A2 i A1, drogi ekspresowej S8, dróg krajowych 72, 70, 50 oraz 92, linii kolejowej E-20. Monitoring oddziaływania akustycznego prowadzony przez GDDKiA analizowanych odcinków dróg w obrębie powiatu skierniewickiego obejmował gminy: Skierniewice, Głuchów oraz Kowiesy. Tabela 4.Charakterystyka odcinków dróg objętych monitoringiem Nr Natężenie ruchu Odcinek drogi Gmina drogi [pojazdów/dobę] 8 Babsk-Huta Zawadzka Kowiesy Huta Zawadzka- granica województwa Kowiesy Skierniewice- granica Skierniewice województwa (gm. Wiejska) Jeżów-Rawa Mazowiecka Głuchów Źródło: GDDKiA, Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powyżej pojazdów 2 Ankieta na potrzeby sporządzenia Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego na lata (poszczególne gminy powiatu) 19

20 Tabela 5. Liczna lokali mieszkalnych oraz liczba osób narażonych na hałas oceniany wskaźnikami L DWN i L N Odcinek drogi Przedział wartości db db db db powyżej 75 db Liczba lokali mieszkalnych oraz liczba osób zamieszkujących te lokale narażonych na hałas oceniany wskaźnikim L DWN [liczba lokali/liczba mieszkańców] Babsk-Huta Zawadzka 57/ /304 72/176 46/112 9/22 Huta Zawadzkagranica 0/0 0/0 4/10 3/7 2/5 województwa Skierniewicegranica 9/20 31/64 16/33 0/0 0/0 województwa Jeżów-Rawa Mazowiecka 187/ /157 98/ /212 14/21 liczba lokali liczba mieszkańców Liczba lokali mieszkalnych oraz liczba osób zamieszkujących te lokale narażonych na hałas oceniany wskaźnikim L N [liczba lokali/liczba mieszkańców] Babsk-Huta Zawadzka 88/ /283 66/161 32/79 6/15 Huta Zawadzkagranica 0/0 0/0 4/10 3/7 2/5 województwa Skierniewicegranica 18/37 29/61 5/10 0/0 0/0 województwa Jeżów-Rawa Mazowiecka 171/ / /185 9/138 1/2 liczba lokali liczba mieszkańców Źródło: GDDKiA, Mapy akustyczne dla dróg krajowych o ruchu powyżej pojazdów L DWN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db), wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 6:00 do godz. 18:00), pory wieczoru (rozumianej jako przedział czasu od godz. 18:00 do godz. 22:00) oraz pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od godz. 22:00 do godz. 6:00). 20

21 L N - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db), wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku (rozumianych jako przedział czasu od godz do godz. 6.00) Dopuszczalne normy hałasu dla dróg i linii kolejowych, w zależności od rodzaju terenu, przez który przebiegają wynoszą: L DWN db, L N db. Uzyskane podczas monitoringu wyniki wskazują na przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu 9.3 Pola elektromagnetyczne Zgodnie z art. 123 i 124 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w ramach państwowego monitoringu środowiska powinien prowadzić okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych oraz aktualizować corocznie rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Rysunek 2. Rozmieszczenie nadajników RTV i stacji bazowych GSM, UMTS, CDMA, LTE w powiecie skierniewickim Źródło: WIOŚ,

22 Na podstawie monitoringu prowadzonego przez WIOŚ wynika, że występujące w środowisku na terenie województwa łódzkiego poziomy pól elektromagnetycznych są mniejsze od poziomów dopuszczalnych (dopuszczalny poziom w zależności od częstotliwości wynosi od 7 V/m do 20 V/m). Według wyników monitoringu PEM, prowadzonego przez WIOŚ (2016 rok) nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnych emisji fal elektromagnetycznych pochodzących z linii energetycznych i nadajników telefonii komórkowej w miejscach dostępnych dla ludności Gospodarowanie wodami Wody powierzchniowe Obszar powiatu skierniewickiego hydrograficznie wchodzi w obręb zlewni Bzury lewobrzeżnego dopływu Wisły. Przez teren powiatu przepływają poniższe cieki: Łupia Skierniewka. będąca jednym z większych dopływów Bzury, uchodzącym na 52,6 km w okolicach Łowicza. Długość rzeki wynosi 61,2 km. Rawka największy prawostronnym dopływ Bzury, uchodzącym na 43,0 km jej biegu. Całkowita długość rzeki wynosi 89,8 km. Rawka wraz z dolnymi odcinkami dopływów: Korabiewki, Grabinki i Krzemionki jest rezerwatem przyrody. Chojnatka -prawostronny dopływ Rawki o długości całkowitej długość 13,4 km. Do Rawki uchodzi na 38,2 km. Rzeka przepływa przez tereny leśne i rolnicze. Pisia-Zwierzyniec-prawostronny dopływ Bzury, uchodzącym na 55,1 km jej biegu. Długość cieku wynosi 33,2 km. Źródła rzeki znajdują się w okolicach miejscowości Godzianów. Uchanka -niewielki prawostronny dopływ Bzury uchodzący na 58,3 km jej biegu. Długość cieku wynosi 25,5 km. Największym dopływem Uchanki jest rzeka Borówka. Uchanka bierze początek na terenie powiatu skierniewickiego w okolicach miejscowości Wola Drzewiecka - lewe ramię i Płyćwia - prawe 3 WIOŚ w Łodzi (2016) 22

23 ramię. Rzeka na terenie powiatu skierniewickiego przepływa przez gminy Lipce Reymontowskie i Maków. Białka jest największym prawobrzeżnym dopływem Rawki. Całkowita długość rzeki wynosi 25,5 km. Do Rawki uchodzi na 50,1 km na granicy powiatów skierniewickiego i rawskiego. Korabiewka to średniej wielkości prawostronny dopływ Rawki o całkowitej długości 27,1 km. Do Rawki uchodzi na terenie powiatu skierniewickiego na 20,4 km. Rysunek 3. Główne cieki powierzchniowe na terenie powiatu Skierniewickiego Źródło: Opracowanie własne Europejski kod JCWP Tabela 6. Jednolite Części Wód na terenie powiatu skierniewickiego Nazwa JCWP Ocena stanu Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych RW Zwierzyniec zły niezagrożona PLRW Skierniewka od dopł. spod Dębowej Góry do ujścia zły zagrożona RW dopływ do Nieborowa zły zagrożona RW Dopływ spod Skierniewic zły zagrożona 23

24 Europejski kod JCWP Nazwa JCWP Ocena stanu Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych RW Dopływ z Sewitut zły zagrożona RW Rawka od Białki do Korabiewki bez Korabiewki zły zagrożona RW Rokita zły zagrożona RW Dopływ w Samicach zły zagrożona RW Skierniewka od źródeł do dopł. spod Dębowej Góry zły zagrożona RW Dopływ spod Dębowej Góry zły zagrożona PLRW Dopływ z Sypienia zły zagrożona PLRW PLRW PLRW Rawka od Krzemionki do Białki Skierniewka od źródeł do dopł. spod Dębowej Góry Rawka od źródeł do Krzemionki bez Krzemionki zły zły zły zagrożona zagrożona zagrożona PLRW Dopływ spod Dębowej Góry zły zagrożona PLRW Dopływ z Nowego Kawęczyna zły zagrożona PLRW Bzura od Rawki do ujścia zły zagrożona PLRW Mroga od źródeł do Mrożycy bez Mrożycy zły zagrożona PLRW Dopływ spod Brzeźniaków zły niezagrożona PLRW Dopływ z Humina zły niezagrożona PLRW Sucha zły niezagrożona PLRW Niestępówka zły niezagrożona PLRW Bobrówka zły niezagrożona PLRW Uchanka zły niezagrożona PLRW Rawka od Korabiewki do ujścia dobry zagrożona 24

25 Europejski kod JCWP Nazwa JCWP Ocena stanu Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych PLRW Korabiewka dobry niezagrożona PLRW Brzuchówka dobry niezagrożona Źródło: WIOŚ Dla JCWP zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych wprowadzone zostały derogacje. Wynikający z wpływu działalności antropogenicznej na stan JCW generujący konieczność przesunięcia w czasie osiągnięcia celów środowiskowych z uwagi na brak rozwiązań technicznych możliwych do zastosowania w celu poprawy stanu JCW. W latach przez WIOŚ prowadzony był monitoring wód powierzchniowych. Ocenę wód na podstawie otrzymanych wyników przedstawia tabeli 7. Ocena umiarkowany słaby dobry poniżej dobrego zły Tabela 7. Ocena JCW na terenie powiatu skierniewickiego Stan ekologiczny JCWP objęte monitoringiem Dopływ spod Skierniewic, Zwierzyniec, Skierniewka od źródeł do dopł. spod Dębowej Góry, Skierniewka od Dopływu spod Dębowej Góry do ujścia, Chojnatka, Rawka od źródeł do Krzemionki bez Krzemionki, Białka, Mroga od źródeł do Mrożycy bez Mrożycy, Rawka od Krzemionki do Białki Uchanka, Rawka od Białki do Korabiewki bez Korabiewki, Rawka od Korabiewki do ujścia, Bobrówka Stan chemiczny Skierniewka od dopł. spod Dębowej Góry do ujścia, Bobrówka Rawka od Korabiewki do ujścia, Rawka od Białki do Korabiewki bez Korabiewki, Uchanka, Chojnatka, Białka, Rawka od Krzemionki do Białki Stan JCWP Dopływ spod Skierniewic, Zwierzyniec, Skierniewka od źródeł do dopł. spod Dębowej Góry, Skierniewka od Dopływu spod Dębowej Góry do ujścia, Chojnatka, Rawka od źródeł do Krzemionki bez Krzemionki, Białka, Mroga od źródeł do Mrożycy bez Mrożycy, Rawka od Krzemionki do Białki, Uchanka, Rawka od Białki do Korabiewki bez Korabiewki, Rawka od Korabiewki do ujścia, Bobrówka Źródło: WIOŚ,

26 9.4.2 Obszary zagrożone podtopieniami Obszary zagrożone podtopieniami położone są w sąsiedztwie rzeki Rawki Wody podziemne Na terenie powiatu skierniewickiego, tak jak na terenie całego województwa łódzkiego wyróżnia się kilka głównych poziomów wodonośnych, w tym czwartorzędowy, trzeciorzędowy, kredowy i jurajski - głównym poziomem użytkowym jest poziom czwartorzędu. Obszar powiatu niemal w całości położony jest w obrębie JCWPd 63. Główną zlewnią w obrębie JCWPd 63 jest zlewnia rzeki Bzury należąca do rzeki Wisły (RZGW w Warszawie). Stan ilościowy i chemiczny JCWPd 63 w 2012 roku oceniony został jako dobry. W obrębie JCWPd nie występuje ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. Niewielki obszar na północy powiatu położony jest w obrębie JCWPd 65 W 2016 roku na terenie powiatu skierniewickiego przeprowadzono klasyfikację wód podziemnych w punktach pomiarowych sieci krajowego monitoringu zwykłych wód podziemnych. Punkty pomiarowe zlokalizowane były w gminie Nowy Kawęczyn, Lipce Reymontowskie, Bolimów, Głuchów oraz Skierniewice w zasięgu zwierciadła wody napiętej. Tabela 8. Monitoring jakości wód podziemnych w powiecie skierniewickim Punkt pomiarowy Lokalizacja (miejscowość) Lokalizacja (gmina) Ocena 113 Wola Szydłowiecka Bolimów 114 Głuchów Głuchów klasa I 111 Winna Góra (Krosnowa) Słupia 112 Bolimów Bolimów klasa II 115 Nowy Kawęczyn Nowy Kawęczyn 116 Głuchów Głuchów Źródło: WIOŚ, 2016 Powiat skierniewicki położony jest w zasięgu GZWP: GZWP 215 Subniecka warszawska; GZWP 404 Zbiornik Koluszki-Tomaszów. 4 (dostęp z dnia ) 26

27 Rysunek 4. Punkty pomiarowe monitoringu jakości wód powierzchniowych 9.5 Gospodarka wodno-ściekowa Charakterystyka sieci wodociągowej oraz kanalizacyjnej na terenie powiatu skierniewickiego została przedstawiona w tabeli 9. Wynika z niej, że sieć wodociągowa na terenie powiatu jest dobrze rozwinięta, jej długość wynosi 722 km, zasilając przy tym w wodę ponad 88,1% mieszkańców powiatu 5. Sieć kanalizacyjna ma długość 57,3km, korzysta z niej 11,7% mieszkańców powiatu. Tabela 9. Długość sieci kanalizacyjnej i wodociągowej na terenie powiatu skierniewickiego Gmina długość sieci [km] kanalizacyjnej wodociągowej powiat skierniewicki 57,3 722 Bolimów 23,6 93,9 Głuchów 13,2 91,1 Godzianów 0 35 Kowiesy 0 92,5 Lipce Reymontowskie 5,4 45,5 Maków 0 74,6 Nowy Kawęczyn 9,6 98,9 5 Bank Danych Lokalnych GUS dane za rok

28 Gmina długość sieci [km] kanalizacyjnej wodociągowej Skierniewice 0 144,3 Słupia 5,5 46,2 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, 2016 Wykres. 2. Procentowy udział sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w ogólnej długości sieci w podziale na poszczególne gminy powiatu skierniewickiego 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 9,6% 6,4% 16,8% 20,0% 9,4% 13,7% 23,0% 10,3% 6,3% 12,8% 4,8% 41,2% 12,6% 13,0% sieć kanalizacyjna sieć wodociągowa Słupia Skierniewice Nowy Kawęczyn Maków Lipce Reymonotwskie Kowiesy Godzianów Głuchów Bolimów Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, 2016 W powiecie skierniewickim najlepiej rozwiniętą sieć wodociągową posiada gmina Skierniewice, której udział w tworzeniu ogólu sieci wodociągowej w powiecie wynosi 20% (ok. 144km sieci). Najmniejszy procent 4,8% stanowi sieć wodociągowa na terenie gminy Godzianów. Na terenie powiatu skierniewickiego sieć wodociągowa w dużym stopniu rozbudowana jest (>70 % korzystających) w gminach: Bolimów, Godzianów, Maków, Nowy Kawęczyn, Skierniewice. Najmniej mieszkańców korzysta z sieci wodociągowej na terenie gminy Słupia (10,6%). Mieszkańcy pięciu gmin powiatu skierniewickiego (Bolimów, Głuchów, Lipce Reymontowskie, Nowy Kawęczyn, Słupia) korzystają z sieci kanalizacyjnej. Najlepiej skanalizowane gminy to: Lipce Reymontowskie, Słupia (100%) oraz Głuchów (94%). Ponadto sieć kanalizacyjna rozbudowywana jest na terenie gminy Nowy Kawęczyn oraz Bolimów. Jakość wody przeznaczonej do spożycia monitorowana jest przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Skierniewicach. Informacje o występujących w obrębie sieci wodociągowej zjawisk niepożądanych (wykrycie zanieczyszczenia 28

29 liczba przyłączy do sieci [szt.] korzystający z sieci [%] Prognoza oddziaływania na środowisko Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego biologicznego lub fizycznego i chemicznego) na bieżąco przekazywane są mieszkańcom powiatu. Wykres. 3. Liczba przyłączy do sieci kanalizacyjnej i wodociągowej oraz procentowy udział korzystających z tych sieci na terenie powiatu skierniewickiego z podziałem na gminy przyłącza do sieci kanalizacyjnej przyłącza do sieci wodociągowej korzystający z sieci kanalizacyjnej korzystający z sieci wodociągowej 96,9% 100% 100,0% 100% 94% 89,4% 81,2% 77,0% 64,7% 36% 24,6% 30,4% 15% 10,6% 0% 0% 0% 0% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, 2016 Tabela 10. Ludność powiatu skierniewickiego korzystająca ze zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków Gmina Liczba gospodarstw korzystających ze zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe Liczba gospodarstw korzystających z przydomowych oczyszczalni ścieków Bolimów Głuchów b.d 42 Godzianów Kowiesy Lipce Reymontowskie Maków Nowy Kawęczyn Skierniewice Słupia Suma Źródło: Ankieta na potrzeby sporządzenia Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego na lata (poszczególne gminy powiatu),

30 Istotne znaczenie w oczyszczaniu ścieków na terenie powiatu skierniewickiego mają poniższe oczyszczalnie: Gmina Maków - oczyszczalnia typu NEBRASKA dla RLM = 175 M, przejmująca ścieki ze Szkoły Podstawowej, Gimnazjum oraz budynku Urzędu Gminy w Makowie; wielkości odpływów wg pozwolenia wodnoprawnego: Q śr.d. = 23 m 3 /d Q max.h. = 8,6 m 3 /h Q max.a. = 4575 m 3 /rok). Gmina Kowiesy, jako prowadząca dwie instalacje do oczyszczania ścieków: oczyszczalnię ścieków Gminnego Ośrodka Zdrowia w Kowiesach typu PENSJONAT 40 o RLM = 15 M oczyszczalnię ścieków Szkoły Podstawowej w Kowiesach ECOL- UNICON typu BIO-FIT o RLM = 118 M Łączna ilość ścieków odprowadzana w jednym strumieniu wylotem o średnicy 16 cm, uchodzącym do rzeki Chojnatki, wg pozwolenia wodnoprawnego: Q śr.d. = 14,0 m 3 /d Q max.d. = 18,3 m 3 /d Q max.h. = 1,8 m 3 /h Q max.r. = 3,56 x 103 m 3 /rok. Zakład Utrzymania Miasta Sp. z o.o. w Skierniewicach - adiabatyczna mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków SHAR o zdolności oczyszczania wyrażonej równoważną liczbą mieszkańców RLM = 100 M. wielkości odpływów ścieków do rzeki Rawki w km jej biegu wg pozwolenia wodnoprawnego: Q max.h. = 1,93 m 3 /h Q śr.d. = 15,4 m 3 /d, Q max.r. = 5621 m 3 /rok Ponadto na terenie gminy Głuchów prowadzona jest zakładowa oczyszczalni ścieków OSM w Głuchowie typu BIOKON dla RLM og. = 4033 M. Instalacja stanowi oczyszczalnię ścieków przemysłowych biologicznie rozkładalnych z OSM w Głuchowie oraz ścieków 30

31 z terenów miejscowości Głuchów i Miłochniewice. Według pozwolenia wodnoprawnego średnio w ciągu doby wpływa na oczyszczalnię: 160,8 m 3 /d ścieków przemysłowych biologicznie rozkładalnych z OSM, co stanowi 53,9% ogólnej ilości ścieków 130,0 m 3 /d ścieków bytowych z gospodarstw domowych (Głuchów + Miłochniewice), co stanowi 43,6% ogólnej ilości ścieków 7,5 m 3 /d ścieków z różnych instytucji,, co stanowi 2,5% ogólnej ilości ścieków. Na terenie powiatu skierniewickiego 1073 gospodarstw korzysta z przydomowych oczyszczalni ścieków. Ich rozwój oraz dalsza rozbudowa sieci kanalizacyjnej pozwali na ograniczenie liczby gospodarstw korzystających ze zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe (5649 szt.). Dzięki czemu ograniczone zostanie ilość ścieków przedostających się w niekontrolowany sposób do środowiska gruntowo-wodnego. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej utrudniona jest ze względu na duże rozproszenie zabudowy. 31

32 Nazwa oczyszczalni Gminna oczyszczalnia ścieków w Nowym Dworze Gminna oczyszczalnia ścieków w Bolimowie Oczyszczalnia ścieków w Prusach Zakładowa oczyszczalnia ścieków w Głuchowie Miejska oczyszczalnia ścieków w Mokrej Prawej dla miasta Skierniewice Tabela 11. Oczyszczalnie ścieków na terenie powiatu skierniewickiego Właściciel (użytkownik) Gmina Nowy Kawęczyn 32, Nowy Kawęczyn Gmina Bolimów Bolimów, ul. Łowicka 9 Gmina Głuchów Al. Klonowa 5, Głuchów Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Głuchowie, Głuchów, ul. Rawska 6 Zakład Wodociągów i Kanalizacji "Wod-Kan" Sp. z o.o. w Mokrej Prawej, Mokra Prawa 30, Skierniewice Adres właściciela (użytkownika) Nowy Dwór, Nowy Kawęczyn działka nr ewid. 195/1 obręb Bolimowska Wieś Prusy Głuchów Głuchów ul. Łąkowa Mokra Prawa 30, Skierniewice Przepływ Q [m 3 /rok] Ładunek BZT 5 [kg/rok] Ładunek ChZT Cr [kg/rok] Oczyszczalnia ścieków w Strobowie Centrum Administracyjne do Obsługi Placówek Opiekuńczo - Wychowawczych w Strobowie, Skierniewice, Strobów Skierniewice Strobów Oczyszczalnia ścieków w Makowie Lasy Państwowe Nadleśnictwo Skierniewice, Maków ul Zwierzyniec 2, Skierniewice Maków ul. Zwierzyniec 2, Skierniewice

33 Nazwa oczyszczalni Właściciel (użytkownik) Adres właściciela (użytkownika) Przepływ Q [m 3 /rok] Ładunek BZT 5 [kg/rok] Ładunek ChZT Cr [kg/rok] Zakładowa oczyszczalnia ścieków w Bolimowie Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Handlowe "FRUCTODOR" Sp. z o.o. w Bolimowie, Bolimów, ul. Senatorska Bolimów ul. Senatorska Gminna oczyszczalnia ścieków w Lipcach Reymontowskich Gmina Lipce Reymontowskie, Lipce Reymontowskie ul. Reymonta Lipce Reymontowskie Zakładowa oczyszczalnia ścieków w Lipcach Reymontowskich REYDROB Spółka Jawna Przedsiębiorstwo Drobiarskie M&M w Lipcach Reymontowskich Lipce Reymontowskie ul. Golki Lipce Reymontowskie ul.golki Oczyszczalnia ścieków w Raduczu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ul. Batorego 5, Warszawa Oddział Szkoleniowy Podstawowy BOR w Raduczu Gminna oczyszczalnia ścieków w Słupi Gmina Słupia, Słupia, Słupia 136 Słupia 114, Słupia Źródło: WIOŚ,

34 Na terenie powiatu działa 12 oczyszczalni ścieków (tabela 12), korzysta z niej 5577 mieszkańców powiatu 6. Największy przepływ ma oczyszczalnia ścieków w Mokrej Prawej, do której kierowane są nieczystości z obszaru miasta Skierniewice (2,27 hm 3 /rok). W powiecie 0,3hm 3 /rok ścieków wymaga oczyszczania Zasoby geologiczne Na terenie powiatu znajduje się 53 udokumentowanych złóż 8. Ponadto teren powiatu objęty jest zasięgiem złóż wód geotermalnych, których odwierty znajdują się na terenie gminy miasto Skierniewice Tabela 12. Wykaz złóż zasobów kopalnych na terenie powiatu skierniewickiego Lp. Kopalina Stan zagospodarowania zasobów Nazwa złoża 1. E Bolimów III 2. T Brzozów II 3. E Brzozów III 4. Z Dębowa Góra II 5. Z Dębowa Góra III 6. R Krężce 7. R Kurabka 8. Z ŁysaGóra 9. E Marianka* 10. Z Marianka II 11. E Marianka III 12. E Marianka IV 13. T Marianka V Piaski i żwiry 14. T Nowy Dwór 15. Z Nowy Ludwików 16. Z Nowy Ludwików II 17. E Nowy Ludwików III 18. R Paplin M Paplin III 20. R Podłęcze 21. E Podłęcze II 22. E Podłęcze III 23. E Podłęcze IV 24. R Podłęcze IV E Podsokołów 26. Z Pruszków 6 Bank Danych Lokalnych, GUS WIOŚ, Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2016 r. 34

35 Lp. Kopalina Stan zagospodarowania zasobów Nazwa złoża 27. E Pruszków II 28. R Rzędków Stary 29. Z Winna Góra 30. R Wola Drzewiecka 31. Z Wola Wysoka 32. R Wola Wysoka II 33. E Wola Wysoka III 34. Z Zalesie I 35. R Zalesie IX 36. Z Zalesie RZD 37. Z Zalesie V Piaski i żwiry 38. E Zalesie VI 39. T Zalesie VII 40. T Zalesie VIII 41. R Zalesie X 42. E Zalesie IX 43. Z Zapady II p-a* 44. Z Zapady II- p. B* 45. Z Zapady III 46. E Zapady IV 47. R Zapady V 48. Z Byczki Surowce ilaste 49. Z Dębowa Góra ceramiki budowlanej 50. R Rowiska Lp. Typ wody Nazwa złoża lub odwiertu w obrębie złoża nieudostęnionego Nazwa złoża 1. Solanki, wody GT-1/ GT-2 lecznicze i termalne nieekspleotowane Skierniewice Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny PIB, Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce (stan na ) R złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo; Z złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane; T złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo; E złoże eksploatowane; M złoże skreślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym Na terenie powiatu skierniewickiego znajdują się złoża solanek, wód leczniczych i termalnych (typ wody GT-1/ GT-2)- złoże nie jest eksploatowane. Obecnie (2018) na terenie powiatu skierniewickiego koncesję na wydobycie posiada 11 złóż (tabela 13). 35

36 Tabela 13. Aktualnie czynne złoża objęte obowiązującymi koncesjami Starosty Skierniewickiego: Lp. Kopalina Nazwa złoża Uwagi 1. Zalesie VII - 2. Zapady II, Pole B - 3. Wola Wysoka II - 4. Zapady IV - 5. Podłęcze II - 6. Piaski i żwiry Dębowa Góra II - 7. Wola Wysoka III - 8. Zalesie XI - 9. NOWY LUDWIKÓW III ROŚ MW z dnia [nowa koncesja] 10. Piaski i żwiry Marianka III - Pole A Marianka III - Pole B ROŚ MW z dnia [nowa koncesja] ROŚ MW z dnia Pruszków II [nowa koncesja] Źródło: Starostwo Powiatowe w Skierniewicach 9.7 Gleby W powiecie skierniewickim występują gleby wykształcone w środowisku peryglacjalnym oraz gleby powstałe z osadów holoceńskich, które stanowią obecnie mozaiki różnych typów gleb. Na terenach rolniczych przeważają gleby bielicowe wykształcone na piaskach słabogliniastych oraz gleby rdzawe uprawne i brunatne uprawne na piaskach gliniastych i gliniastych mocnych. Pod lasami najczęściej występują gleby rdzawe bielicowe, gleby bielicowe, gleby rdzawe właściwe lub w mniejszym zakresie gleby rdzawe brunatne. Z kolei w obniżeniach terenu z płytkim zwierciadłem wód podziemnych występują gleby torfowe, gleby murszowe, gleby glejowe oraz czarne ziemie. W dolinach rzek znajdują się współczesne mady oraz gleby murszowe i torfowe, obecnie najczęściej pod użytkami zielonymi łąkami i pastwiskami. W powiecie skierniewickim najczęściej występują gleby klasy IV a i IV b oraz V. Udział gleb klasy III jest niewielki i w większości gleby tej klasy występują w gminie Skierniewice. 9.8 Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów Powiat skierniewicki zgodnie z Planem gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata z uwzględnieniem lat należy do dwóch regionów gospodarki odpadami: 36

37 Region I (gmina Bolimów) Region III (gmina: Skierniewice, Maków, Lipce Reymontowskie, Godzianów, Słupia, Głuchów, Nowy Kawęczyn, Kowiesy) Rysunek 5. Regiony gospodarki odpadami na terenie powiatu skierniewickiego Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych Planem gospodarki odpadami dla województwa łódzkiego na lata z uwzględnieniem lat Region I Na terenie regionu funkcjonuje jedna instalacja o statusie instalacji regionalnej, jedna kompostownia, jedno składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Wszystkie wymienione obiekty zlokalizowane są w Krzyżanówku. Region III Na terenie regionu funkcjonują 4 mechaniczno-biologiczne instalacje przetwarzania odpadów (w Julkowie, Pukininie, Płoszowie, Różannie), 3 kompostownie odpadów zielonych (w Julkowie, Płoszowie, Pukininie), 3 składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w Julkowie, Lubochni, Górkach, Różannie). 37

38 Na terenie powiatu skierniewickiego działają następujące obiekty: regionalna mechaniczno-biologiczna instalacja przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w Julkowie; kompostownia odpadów zielonych i innych bioodpadów zbieranych selektywnie w Julkowie; składowisko odpadów komunalnych w Julkowie. Podmiotem eksploatującym ww. instalacje jest Eko- Region Sp. z. o. o. ul. Bawełniana 18, Bełchatów. Tabela 14. Masa odpadów komunalnych odebranych na terenie poszczególnych gmin powiatu, oraz osiągnięte poziomy recyklingu i masy odpadów w 2017 roku Gmina Masa odebranych odpadów komunalnych [Mg] poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania [%] poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru metali, tworzyw sztucznych i szkła [%] poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych [%] Bolimów* 562,652 7,92 23, Głuchów 911,36 1,32 34,57 54,47 Godzianów 279,825 15,16 24,84 - Kowiesy 285,5 1,58 28,25 - Lipce Reymontowskie 400,437 12,33 22,72 97,71 Maków 834,27 18,64 24,7 100 Nowy Kawęczyn 549,22 23,32 22,7 84,3 Skierniewice 1120,97 20,91 23, Słupia 380,95 8,48 22, Suma 5306, *na podstawie danych za 2016 rok Źródło: Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi za 2017 rok Na terenie powiatu znajdują się Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (gmina Skierniewice, Bolimów, Godzianów, Słupia, Głuchów), dzięki którym ograniczana jest masa zmieszanych odpadów komunalnych. Gminy nieposiadające PSZOK dostarczając selektywne zebrane odpady komunalne do istniejących na terenie powiatu PSZOK (Maków, 38

39 Lipce Reymontowskie, Nowy Kawęczyn PSZOK Skierniewice, gmina Kowiesy PSZOK Pukinin). Tabela 15. Procent mieszkańców deklarujących selektywną zbiórkę odpadów (2017 r.) Mieszkańcy deklarujący selektywną zbiórkę odpadów Gmina [%] Bolimów 99,05 Głuchów 99,7 Godzianów 95 Kowiesy 91 Lipce Reymontowskie 99,3 Maków 100 Nowy Kawęczyn 96,4 Skierniewice b.d Słupia 100 Źródło: Ankieta na potrzeby sporządzenia Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego na lata (poszczególne gminy powiatu) Gminy powiatu skierniewickiego aktywnie uczestniczą w realizacji Programu usuwania wyrobów azbestowych. Masę usuniętych w 2017 roku wyrobów przedstawia poniższa tabela. Tabela 16. Masa wyrobów azbestowych usuniętych z terenu powiatu w 2017 roku, z podziałem na gminy 9.9 Zasoby przyrodnicze Wyroby azbestowe Gmina Masa Bolimów 83,14 Głuchów 0 Godzianów 76,03 Kowiesy 62,02 Lipce Reymontowskie 101,56 Maków 280,21 Nowy Kawęczyn 136,77 Skierniewice 132,56 Słupia 1,21 Suma 593, Lasy i łowiectwo Powiat skierniewicki niemal w całości położony jest w zasięgu Nadleśnictwa Skierniewice. Niewielki, północny fragment gminy Bolimów położony jest w Nadleśnictwie 39

40 1489, , powierzchnia [ha] [%] Prognoza oddziaływania na środowisko Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Skierniewickiego Radziwiłłów. Lesistość powiatu skierniewickiego wynosi 22,09% (16879 ha gruntów leśnych). Lasy Skarbu Państwa nadzorowane są przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Łodzi (Nadleśnictwo Skierniewice, Radziwiłłów) oraz Radomiu (Nadleśnictwo Grójec), lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa (lasy prywatne), nadzorowane są przez Starostę Skierniewickiego. Dominującym typem siedlisk w nadleśnictwie są siedliska: lasów mieszanych świeżych oraz borów mieszanych świeżych. W drzewostanie dominuje sosna, która zajmuje 76,5 % powierzchni nadleśnictwa. Na terenie nadleśnictwa spotkać można gatunki łowne jak: łosie, jelenie, daniele, sarny, dziki. Zwierzyna drobna reprezentowana jest przez lisy, kuny, borsuki, tchórze, zające, bażanty i kuropatwy 9. Wykres. 4. Powierzchnia gruntów leśnych oraz lesistości poszczególnych gmin [%] powiatu skierniewickiego powierzchnia gruntów leśnych [ha] lesistość [%] ,0% ,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0 0,0% Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS, Formy ochrony przyrody Na terenie powiatu skierniewickiego znajduje się wiele obszarowych form ochrony przyrody o łącznej powierzchni ,63 ha. Należą do nich: rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, obszary Natura 2000 oraz park krajobrazowy i użytki ekologiczne. Na terenie powiatu znajduje się 165 pomników przyrody

41 Forma ochrony Tabela 17. Obszarowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu skierniewickiego Nazwa Data utworzenia Opis Kopanicha Rezerwat leśny (pow. 42,53 ha). Ochroną objęte są typowe zespoły leśne olsu, łęgu olszowego, boru bagiennego i grądu, z wielogatunkowym runem i drzewostanem pochodzenia naturalnego. Ruda Chlebacz Rezerwat leśny (pow. 12,42 ha). Ochroną objęto obszary występowania łęgu olszowego i stanowiska widłaka wrońca. Rezerwat przyrody Uroczysko Bażantarnia Rawka Źródła Borówki Powierzchnia rezerwatu wynosi 44,52 ha. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie grądu, olsu, łęgu jesionowo-olszowego oraz licznych drzew pomnikowych, między innymi buków na granicy zasięgu. Łączna powierzchnia rezerwatu wynosi 487,00 ha. Rezerwat wodno krajobrazowy z głównym przedmiotem ochrony: rzeka Rawka od źródeł do ujścia wraz ze starorzeczami i fragmentami dopływów oraz ciekawa flora i fauna wodna. Celem ochrony jest zachowanie w naturalnym stanie typowej rzeki nizinnej średniej wielkości wraz z krajobrazem tej doliny oraz środowiska życia wielu rzadkich i chronionych zwierząt i roślin (np. bobrów i wydr). Powierzchnia rezerwatu wynosi 21,99 ha. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie zbiorowisk leśnych grądu i boru mieszanego oraz swoistych cech krajobrazu Bukowiec Powierzchnia rezerwatu wynosi0 6,54 ha. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych lasu mieszanego z udziałem buka występującego przy granicy naturalnego zasięgu. 41

42 Forma ochrony Park krajobrazowy Nazwa Data utworzenia Opis Bolimowski Park krajobrazowy Najbardziej atrakcyjne pod względem przyrodniczym tereny powiatu objęte są ochroną w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (BPK). Park leży na pograniczu Wyżyny Łódzkiej i Niziny Mazowieckiej, w dorzeczu rzeki Rawki; jego całkowita powierzchnia wynosi ha. Powierzchnia w granicach powiatu wynosi 4021,9 ha. Bolimowski Park Krajobrazowy chroni dobrze zachowane fragmenty Puszczy Bolimowskiej, Wiskickiej i Jaktorowskiej. W rzeźbie terenu występują elementy krajobrazu polodowcowego, takie jak falista wysoczyzna moreny dennej, stożki napływowe, wydmy oraz doliny rzeczne z tarasami. Osią hydrograficzną BPK a zarazem ważnym elementem krajobrazu jest rzeka Rawka, której dolina malowniczo meandruje wśród lasów i łąk Parku. Ze względu na wysokie walory przyrodnicze (stanowiska roślin chronionych w dolinie, miejsca lęgowe ptaków) i krajobrazowe, w 1983 r. Rawka została objęta ochroną jako rezerwat przyrody. Największą powierzchnię w Parku zajmują zbiorowiska leśne. Przeważają bory sosnowe i mieszane z dominującą sosną oraz domieszką dębu, grabu, lipy, klonu w drzewostanie oraz kruszyną, jarzębiną, leszczyną, dereniem i jałowcem w podszycie. Na żyźniejszych siedliskach występuje grąd typowy, rzadziej świetlista dąbrowa i grąd wilgotny. Na podmokłych terenach, w dolinie Rawki występują łęgi jesionowoolszowe, olsy i zarośla wierzbowe. Flora naczyniowa jest bardzo bogata i obejmuje około 2200 gatunków roślin w tym wiele rzadkich i chronionych, jak np. pomocnik baldaszkowaty, widłak spłaszczony, goździsty i jałowcowaty, lilia złotogłów, listera jajowata, kosaciec żółty, wawrzynek wilczełyko. Fauna BPK jest bogata i różnorodna. W Puszczy Bolimowskiej żyje 16 gatunków ssaków łownych, m.in. łosie, sarny, daniele, jelenie, dziki, lisy i bobry. Na podmokłych łąkach doliny Rawki bytują bociany czarne i białe, zimorodki, brodźce, derkacze, bekasy, łabędzie nieme, żurawie, kaczki wiele innych. Na terenie BPK występuje 6 gatunków płazów oraz 5 gatunków gadów (traszka zwyczajna i grzebieniasta, kumak nizinny, ropucha szara i paskówka, rzekotka drzewna, jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny, zaskroniec, żmija zygzakowata), a w wodach Rawki wiele gatunków ryb, m.in. szczupak, lin, brzana, leszcz, węgorz, okoń. 10 Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, GDOŚ 42

43 Forma ochrony Nazwa Data utworzenia Opis Obszar chronionego krajobrazu Pradoliny Warszawsko- Berlińskiej Obszar Chronionego Krajobrazu Pradolina Warszawsko-Berlińska zajmuje powierzchnię ha. Przedmiotem ochrony Obszaru jest zachowanie walorów przyrodniczych części pradoliny powstałej w okresie plejstoceńskim, łączącej dolinę Wisły z doliną Warty. Wyznaczony Obszar wchodzi w skład sieci obszarów chronionych i korytarzy ekologicznych. Obszar Chronionego Krajobrazu został wyznaczony na terenach już istniejących Obszarów: - Bolimowsko Radziejowickiego z doliną środkowej Rawki oraz Doliny Bzury. Obszar chronionego krajobrazu Bolimosko- Radziejowicki z doliną Środkowej Rawki Górnej Rawki Dolina Chojnatki Obszar Chronionego Krajobrazu Bolimowsko-Radziejowicki z Doliną Środkowej Rawki obejmuje kompleksy leśne Puszczy Bolimowskiej, które znalazły się poza Bolimowskim Parkiem Krajobrazowym wraz z doliną środkowej i dolnej Rawki i jej dopływami. Położony jest na Równinie Łowicko-Błońskiej. Ma charakter równiny denudacyjnej pociętej dopływami Bzury. W części wschodniej chroni kompleksy leśne dawnych puszcz: Miedniewskiej, Wiskickiej, Mariańskiej i Jaktorowskiej oraz ciekawe krajobrazowo tereny rolno-leśne doliny Tucznej. Obszar górnej Rawki położony jest przy południowej granicy województwa. Jest to teren o urozmaiconej rzeźbie, położony w całości w dorzeczu Rawki. Obejmuje jej tereny źródliskowe na granicy Wysoczyzny Skierniewickiej i Wysoczyzny Rawskiej na południe od Rawy Mazowieckiej. W budowie geologicznej przeważają utwory morenowe: żwiry i piaski strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. O walorach krajobrazowych stanowi tu zróżnicowanie rzeźby, korzystna mozaika niewielkich terenów leśnych, łąk i gruntów rolnych. Największe kompleksy leśne występują w okolicach Głuchowa Boguszyc. W dolinach rzecznych znajdują się duże kompleksy stawów rybnych. Najbardziej zróżnicowany fragment lasu mieszanego obejmujący starodrzew sosnowy i łęg olszowy objęty jest ochroną rezerwatową (rez. Popień). Z obiektów kulturowych na uwagę zasługuje zespół zabytków architektury sakralnej z XVI w. w Boguszycach oraz park podworski we wsi Popień. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Chojnatki obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcję 43

44 Forma ochrony Zespół przyrodniczokrajobrazowy Obszar Natura 2000 Nazwa Data utworzenia Opis Zwierzyniec Królewski Grabinka Dolina Rawki korytarzy ekologicznych Celem ochrony jest utrzymanie nienaruszalnych warunków środowiska oraz zachowanie i odtworzenie starego drzewostanu, mozaiki siedlisk i różnorodności biologicznej, a także wartości historycznych i krajobrazowych (11kod PLH ) Obszar w całości położony na terenie Lasów Państwowych i podlega nadleśnictwu Radziwiłłów. Obejmuje niewielki ciek(grabinka), wraz z wąską doliną i fragmentami terenów przylegających. Grabinka prowadzi wodę głównie wczesną wiosną od marca do maja. W latach gorących, suchych, z małą ilością opadów, Grabinka jest prawie całkowicie wyschnięta, a niewielkie ilości wody stagnują w obniżeniach w pobliżu tam bobrów. Zręby dzisiejszej rzeźby terenu całego regionu ukształtowane zostały w trakcie zlodowacenia środkowopolskiego (stadiał Warty). Dolina Grabinki wycięta jest w utworach zbudowanych z piasków i żwirów holoceńskich. Dno doliny i w mniejszym stopniu jej stoki, wypełniają żyzne gleby brunatne i gleby rdzawe, a miejscami torfowe. Gospodarka leśna w rejonie doliny Grabinki jest ekstensywna. W samej dolinie nie prowadzono prac leśnych mogących pogorszyć stan gatunków lub siedlisk leśnych. Lasy w dolinie należą do grupy lasów ochronnych. Na analizowanym terenie dominują siedliska grądowe, a drzewostany są budowane przez sosnę, dąb, grab, olszę, oraz(w mniejszej ilości) lipę, wiąz, brzozę. (kod PLH100015) Rzeka Rawka wraz z doliną i dopływami jest jednym z najcenniejszych elementów przyrody w tej części Polski. Duże zróżnicowanie siedlisk decyduje o jej bogactwie i różnorodności flory i fauny. Około 50 % obszaru Dolina Rawki znajduje się w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1986 r. dla ochrony rozległego kompleksu dawnych puszcz królewskich i doliny Rawki. Obszar chroniony jest ze względu na bogatą różnorodność siedlisk i związanych z nimi gatunków roślin i zwierząt. W dolinie występują gleby bagienne, mułowo-bagienne, torfowe i murszowe. Liczne starorzecza i zagłębienia są miejscem 11 Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, GDOŚ 44

45 Forma ochrony Obszar Natura 2000 Nazwa Data utworzenia Opis Dolina Rawki występowania interesującej roślinności: wodnej, bagiennej, szuwarowej i zaroślowej. Z cennych siedlisk wymienić należy zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, torfowiska, bory i lasy bagienne oraz liczne łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Na terenie ostoi występuje ponad 540 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich, co najmniej 27 gatunków chronionych i kilkadziesiąt rzadkich w skali krajowej lub regionalnej takich jak starodub łąkowy, widłak wroniec i wielosił błękitny. Dolina Rawki jest ważnym miejscem lęgu dla wielu ptaków, obserwować tu można błotniaki, muchołówki, jarząbka, zimorodka, bociana białego i czarnego. Gatunkami ściśle związanymi z podmokłym krajobrazem rzeki są również bóbr i wydra oraz płazy: kumak nizinny, traszka grzebieniasta. W lasach ostoi spotkać można także rysia. 45

46 Forma ochrony Obszar Natura 2000 Nazwa Data utworzenia Opis Polana Puszczy Bolimowskiej Kod PLH Obszar w ponad połowie pokrywają lasy, głównie mieszane i liściaste. Siedliska łąkowe i zaroślowe zajmują 41% obszaru. Obszar składa się z czterech, starych, śródleśnych polan, z których dwie najcenniejsze mają pochodzenie autogeniczne (Strożyska, Siwica), a dwie - antropogeniczne (Olszówka, Bielawy). Stosunkowo dobrze zachowane ekosystemy łąkowe i ziołoroślowe, ustabilizowane wielowiekowym użytkowaniem łąkarskim terenu. Na uwagę zasługują tu, zanikające w szybkim tempie w całej Europie, łąki trzęślicowe, z zestawem gatunków charakterystycznych: kosaćca syberyjskiego, goryczki wąskolistnej i goździka pysznego. Na dwóch polanach (Siwica, Strożyska) stwierdzono występowanie unikalnego w regionie Polski Środkowej staroduba łąkowego - gatunku z zał. II Dyrektywy Siedliskowej (na polanie Strożyska znajdują się jedne z ostatnich w rejonie Puszczy Bolimowskiej stanowiska kosaćca syberyjskiego i goryczki wąskolistnej). Funkcjonujące tu populacje motyli modraszków: alkona (na polanie Strożyska, dzięki występowaniu tu goryczki wąskolistnej), telejusa i nausitousa (na polanach Strożyska i Siwica, dzięki występowaniu krwiściągu lekarskiego) są silne, liczne i niepowtarzalne w skali Polski Środkowej. Stabilna jest również populacja czerwończyka nieparka. Towarzyszy im szereg innych cennych i ginących owadów, również tych zapisanych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt i na Polskiej Czerwonej Liście Zwierząt, m.in. smukwa kosmata (gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt). Ciekawostką związaną z przyrodą nieożywioną charakteryzowanego obszaru jest obecność w północnej części polany Bielawy, na powierzchni gleby, różnej wielkości brył rudy darniowej. 46

47 Rysunek 6.Obszarowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu skierniewickiego Źródło: Opracowanie własne 47

48 Rysunek 7. Obszarowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu skierniewickiego Źródło: Opracowanie własne 9.10 Zagrożenia poważnymi awariami Na terenie powiatu skierniewickiego do zakładów o dużym i o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii zaliczone zostały zakłady 12 : Rozlewnia Gazu Skiergaz Henryk Sałkowski w Płyćwi (gmina Godzianów); Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Głuchowie; Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe FRUKTODOR Spółka z o.o. w Bolimowie; Eksploatacja urządzeń na terenie ww. zakładów może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców powiatu. Wykorzystywane w instalacjach substancje - gazy płynne (propan, propan butan) 12 Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu skierniewickiego w 2016 r, WIOŚ Skierniewice 48