GARNIZON POLSKIEJ SIŁY ZBROJNEJ W MIŃSKU MAZOWIECKIM

Transkrypt

1

2 Wiktor Krzysztof Cygan GARNIZON POLSKIEJ SIŁY ZBROJNEJ W MIŃSKU MAZOWIECKIM Po kryzysie przysięgowym i odesłaniu do dyspozycji władz Austro-Węgier Polskiego Korpusu Posiłkowego, na terenie Królestwa Polskiego pozostali tylko nieliczni legioniści, którzy łudząc się nadzieją odbudowania państwa przy pomocy mocarstw centralnych, złożyli nakazaną przysięgę. Z nich oraz z nowozaciężnych Niemcy utworzyli Polską Siłę Zbrojną (Polnische Wehrmacht). Była to formacja bardzo słaba liczebnie- 12 listopada 1917 r. liczyła zaledwie 139 oficerów i 2636 szeregowych. Początkowo tworzyły ją kursy wyszkolenia piechoty nr 1,2 i 3, kawalerii, artylerii, saperów i taborów. Podlegały one Inspektorowi Kursów Wyszkolenia płk. Henrykowi Minkiewiczowi. Natomiast Inspektorowi Szkół Piechoty (płk Leon Berbecki) podporządkowano szkoły: podoficerską i podchorążych. Istniała też żandarmeria polowa i stacja zborna w Warszawie. Władzą zwierzchnią owych inspektorów była Inspekcja Wyszkolenia przy Naczelnym Wodzu Wojsk Polskich, bezpośrednio podległa Naczelnemu Wodzowi Polskiej siły Zbrojnej, a zarazem generał-gubernatorowi ziem Królestwa Polskiego, okupowanych przez Niemców, gen. płk. Hansowi von Beselerowi. Stał na czele jej gen. Felix von Barth. Z kursów tych w Mińsku Mazowieckim ulokowano kursy wyszkolenia kawalerii oraz taborów. Ponadto w mieście, jednym z większych garnizonów PSZ, znajdował się posterunek żandarmerii. Kursy te umieszczono w koszarach, w których do kryzysu przysięgowego w Legionach Polskich stacjonował 2 puł LP. W tamtejszych magazynach znalazł się niemiecki ekwipunek tego pułku. Klucze od magazynów znajdowały się w rękach niemieckich, jednak pilnowanie tych obiektów przypadło w udziale polskim kawalerzystom. Pierwszymi żołnierzami kursu wyszkolenia kawalerii zostali ułani z 2 puł LP. Na jego czele stanął rtm. Albert Kordecki. Początki szkolenia kawaleryjskiego nie były łatwe. Epidemia parchu, jaka nastąpiła zimą 1917/1918 r. sprawiła, iż kurs został pozbawiony koni. To faktycznie czyniło fikcyjnym szkolenie kawaleryjskie. W okresie Bożego Narodzenia 1917 r. rtm. Kordecki wyjechał na urlop do 2 puł LP, z którego już do Mińska Mazowieckiego nie powrócił. W wyniku wypadku zginął 13 lutego 1918 r. w Korczynie koło Synowódzka. Jego miejsce w połowie stycznia zajął rtm. SG Juliusz Kleeberg. Po objęciu dowództwa szwadronu (wtedy jeszcze kursu - przyp. aut.) w styczniu 1918r., zastałem w składzie oficerów: rtm. [Zygmunta] Roleckiego (który czasowo zastępował ś.p. rtm. Kordeckiego), rtm. [Jerzego] Pytlewskiego (możliwe, że przybył już po moim przyjeździe), ppor. [Stanisława] Eizermanna, Gruję, Michałowskiego, [Władysława] Spychalskiego. Tylu pamiętam, może był jeszcze ktoś poza nimi. Z podoficerów pamiętam wachm. Szadurskiego (zmarł w okresie Wielkanocy 1918r.), Konopackiego (kancelaryjny), Barańskiego (przysłany z piechoty jako instruktor strzelecki), Tadeusza Walkowskiego, Józefa Liszkę - pamiętam jeszcze kilka twarzy, ale nazwiska już zapomniałem. ZESZYT

3 Instruktorem" niemieckim był rtm. Stanisław Ossowski (późniejszy poseł na sejm) z dwoma podoficerami: Wróblem i Głodkiem'. Warunki bytowe żołnierzy były dobre. W koszarach znajdowały się oddzielne sale dla szeregowych i podoficerów, sala wykładowa, kantyna, zbrojownia. Mieściły się też zakłady: szewski i fryzjerski. Oficerowie posiadali własne kasyno. Starannie dbano o zdrowie żołnierzy, m.in. w każdą sobotę kąpano się i zmieniano bieliznę. Kurs wyszkolenia kawalerii w 1918 r. podzielony został na pięć okresów: pierwszy od 20 stycznia do 2 lutego, drugi od 3 do 16 lutego, trzeci od 17 lutego do 2 marca, czwarty od 3 do 16 marca i piąty od 16 marca do 15 kwietnia. W skład ćwiczeń wchodziły: musztra formalna piesza i taktyczna, szkoła strzelca, ćwiczenia lancami, szermierka lancami, ćwiczenia jazdy konnej. Natomiast wykłady obejmowały: służbę wewnętrzną (prowadził je rtm. SG Kleeberg), przy koniu (por., potem rtm., Pytlewski), polową (rtm. Rolecki), wartowniczą (por. Józef Byszewski), strzelca (ppor. Karol Bokalski), historię Polski (ppor. Władysław Spychalski). W nauce pomagały zbiory biblioteki, pozostającej pod opieką ppor. Orłowskiego. Liczyły one kilkaset pozycji 2. Służba codzienna ułanów miała na celu - przynajmniej teoretycznie - zapoznanie żołnierzy z niemieckim systemem wyszkolenia. Rtm. SG Kleeberg starał się uważać podległy kurs za szkołę podoficerską. Do tego też celu były przygotowane programy szkolenia. Jednak brak koni (3 konie posiadał rtm. SG Kleeberg, 2 inne należały do zaprzęgu bryczki) zmuszał do stosowania przede wszystkim wyszkolenia pieszego i walki w tzw. grupach szturmowych" 3. Rozkład zajęć według godzin przedstawia się następująco: O 5.30 rano: pobudka, czyszczenie izb, przegląd żołnierzy przez plutonowych, śniadanie; Od 6.30 do 7.30: wykłady: służba wewnętrzna; Od 7.30 do 8: gimnastyka; Od 8 do 10: ćwiczenia a) jazda konno; b) musztra formalna piesza; c) ćwiczenia lancami; d) szermierka na bagnety; O 11: apel codziennie z innymi przedmiotami wyekwipowania ( w niedzielę zaś o tej godzinie czytanie artykułów wojskowych; przegląd koszar); Od do 12: obiad; Od 12 do 2; odpoczynek; Od 2 do 3: szkoła strzelecka; Od 3 do 4: musztra bojowa; Od 4 do 6: wykłady: a) służba polowa; b) służba wartownicza; c) historia Polski; 0 6: apel, czytanie rozkazu dziennego, kolacja, czas wolny do 9-ej wieczorem. Tak upływa dzień ułana w Mińsku Mazowieckim*. Latem 1918 r. program szkoleniowy został złagodzony ze względu na stan fizyczny ułanów, których wyżywienie w związku z trudnościami niemieckiego zaopatrzenia, nie pozwalało na zbyt intensywną pracę szkoleniową 5. 1 J. Kleeberg: Szwadron Zapas. 2 P.Uł. Leg. Pol. w Mińsku Maz. w 1918 r Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej" t. IX, nr 72/1973, s Wspomnienie to powstało w styczniu 1959 r. 2 M. Skrzetuski: Kurs wyszkolenia kawalerii w Mińsku Mazowieckim,.Wiarus", zesz. 10/1918, s J. Kleeberg: op. cit. 4 M. Skrzetuski: op. cit., s J. Kleeberg: op. cit ZESZYT 13

4 13 kwietnia rozkaz gen. von Bartha polecił kursowi wyszkolenia kawalerii przygotowanie do odebrania broni i amunicji od transportu pierwszych 1000 żołnierzy demobilizowanego I Korpusu Polskiego w Rosji, a także sposób, w jaki winna ona zostać przekazana do magazynów artyleryjskich w Warszawie 6. Ostatecznie znalazła się w koszarach w Mińsku 7. Po długotrwałych staraniach polskich władz (powołanej 12 września 1917 r. Rady Regencyjnej) Niemcy wyrazili zgodę na reorganizację PSZ. Dotychczasowy Inspektorat Kursów Wyszkolenia 1 maja 1918 r. został przemianowany na dowództwo I Brygady Piechoty, a całą istniejącą piechotę przeformowano na dwa pułki, które z kompanią saperów tworzyły tę jednostkę. Natomiast kursy wyszkolenia kawalerii, artylerii i taborów z tym samym dniem przekształcono na szwadrony kawalerii i taborów oraz baterię artylerii. Pododdziały te, jak również kompania garnizonowa w Warszawie, podlegały gen. von Barthowi. Etat szwadronu kawalerii (1 szwadron ułanów) liczył 8 oficerów, 21 podoficerów, 148 szeregowych i odpowiadał etatowi bojowemu w wojsku niemieckim. 1 szwadron taborów miał liczyć 7 oficerów, 25 podoficerów i 78 szeregowych 8. 7 sierpnia 1918 r. zastępcą rtm. SG Kleeberga został oficer byłego 2 puł LP rtm. Stanisław Rabiński. W związku z niepomyślnym dla państw centralnych przebiegiem wojny Rada Regencyjna podjęła śmielsze działania, zmierzające do zwiększenia zakresu swych kompetencji m.in. w sprawach wojskowych. Z dniem 12 października, za zgodą gen. von Beselera, przejęła zwierzchnictwo nad PSZ. Cała formacja liczyła wówczas 352 oficerów i 4461 szeregowych, posiadała 297 koni. Wojsko dysponowało 3012 karabinami, 13 karabinami maszynowymi, 6 działami, 110 pistoletami, 97 lancami, ale było niemal całkowicie pozbawione amunicji (posiadano tylko 953 sztuki amunicji karabinowej, 1637 pistoletowej i 65 granatów ręcznych!) 9. Formacje stacjonujące w Mińsku miały wówczas stany niższe od etatowych. W szeregach 1 szwadronu ułanów służyło 8 oficerów, 27 podoficerów i 77 szeregowców, zaś w 1 szwadronie taborów 4 oficerów, 11 podoficerów oraz 59 szeregowców. Również liczba koni w obu pododdziałach była całkowicie niezadowalająca i wynosiła odpowiednio: w szwadronie kawalerii 104 konie (6 koni będących własnością oficerów oraz 98 służbowych, z których aż 79 przebywało w szpitalu), w taborach 8 koni (z czego 3 oficerskie) 10. Stan koni nie pozwalał na prawidłowe szkolenie i wykluczał osiągnięcie gotowości bojowej. 19 października podległa Radzie Regencyjnej komisja wojskowa zgłosiła projekt rozbudowy PSZ. Przewidywał on m.in. rozwinięcie 1 szwadronu ułanów w 1 pułk ułanów. Bliski koniec panowania okupantów (swoje funkcje w PSZ złożyli gen. von Beseler i gen. von Barth) sprawił, iż w znaczny sposób zwiększył się nabór do PSZ. 2 listopada liczyła ona już 9232 żołnierzy. Powołano Sztab Generalny i Ministerstwo 6 W. Gierowski: Polska Siła Zbrojna w przededniu niepodległości,,bellona" t. 37, zesz. 1/1931, s J. Kleeberg: op. cit. 8 W. Gierowski: op. cit., s Tenże: Królewsko-polska komisja wojskowa ( ), Niepodległość", t. IV, zesz. 2/1931, s Tenże: Polska Siła Zbrojna, s. 8,14. ZESZYT

5 Spraw Wojskowych, utworzono 3 pułk piechoty, przystąpiono do formowania pułku ułanów, pułku artylerii i baonu saperów. Do szwadronu ułanów zaczęli wstępować byli wojskowi i ochotnicy. Wielu z nich przyprowadzało ze sobą konie (np. Gebethner z grupą studentów). Pozwoliło to na osiągnięcie na początku listopada stanu blisko 600 żołnierzy i 400 koni w szwadronie. 4 listopada rtm. SG Kleeberg przekazał swoją funkcję rtm. Roleckiemu, gdyż został wyznaczony na stanowisko attache wojskowego przy poselstwie polskim w Kijowie". Ostatecznie dowództwo szwadronu objął rtm. Rabiński. Pracę organizacyjną projektowanego pułku ułanów podjęto w ten sposób, iż istniejący szwadron podzielono na cztery części, które stały się zawiązkami 4 szwadronów. Posiadanych rekrutów polecono rozdzielić między 4 kadry tak, by każda początkowo liczyła 100 ułanów. Zapowiedziano też uzupełnienie pułku oficerami i podoficerami kawalerii do tej pory służącymi w piechocie. Przy organizacji oparto się na obowiązującym etacie szwadronu ułanów jazdy dywizyjnej. Przewidywanemu na dowódcę pułku rtm. Rabińskiemu polecono do 10 listopada przedłożyć szczegółowy projekt organizacji jednostki z zapotrzebowaniem ludzi, koni, oporządzenia i umundurowania listopada szwadron wziął udział w rozbrajaniu niemieckiego garnizonu w Mińsku. 14 listopada razem ze szwadronem taborów wszedł w skład formowanego w mieście 5 pułku. W okresie stacjonowania w Mińsku garnizonu PSZ zmarło dwóch uczestników kursów szkoleniowych. Byli to: sierż. Bronisław Grzywaczewski (zmarł 5 czerwca 1918) i szer. Edward Sajor (zmarł 29 września 1917). Obaj spoczęli w kwaterze legionowej na cmentarzu wojskowym na Powązkach w Warszawie. 11 J. Kleeberg: op. cit. 12 W. Gierowski: Polska Siła Zbrojna, s ZESZYT 13